el Cogumelos comestíveis no Brasil: estado atual do conhecimento, avanços e perspectivas

Autores

  • Nelson Menolli Departamento de Ciências da Natureza e Matemática, Instituto Federal de Educação, Ciência e Tecnologia de São Paulo. São Paulo, SP, Brasil. https://orcid.org/0000-0002-1841-8179
  • Larissa Trierveiler-Pereira LEMic-UFSCar, Centro de Ciências da Natureza, Campus Lagoa do Sino, Universidade Federal de São Carlos (UFSCar), Buri, SP, Brasil. https://orcid.org/0000-0002-1276-2083
  • Diego C. Zied Faculdade de Ciências Agrárias e Tecnológicas, Universidade Estadual Paulista Júlio de Mesquita Filho. Dracena, SP, Brasil. https://orcid.org/0000-0003-2279-4158
  • Fillipe de O. Pereira Grupo de Pesquisa em Fungos, Unidade Acadêmica de Saúde, Centro de Educação e Saúde, Universidade Federal de Campina Grande, Cuité, Paraíba, Brasil. https://orcid.org/0000-0002-3081-4174
  • Marcelo A. Sulzbacher Terroir Sul, Santa Maria, Rio Grande do Sul, Brasil. https://orcid.org/0000-0003-2059-7310
  • Elisandro R. Drechsler-Santos Laboratório de Micologia (MICOLAB-UFSC), Departamento de Botânica, Centro de Ciências Biológicas, Universidade Federal de Santa Catarina. Florianópolis, SC, Brasil. https://orcid.org/0000-0002-3702-8715
  • Diogo H. Costa-Rezende Departamento de Biologia, Universidade Federal do Ceará, Fortaleza, Brasil. https://orcid.org/0000-0002-7381-6954
  • Daniela Werner Laboratório de Micologia (MICOLAB-UFSC), Departamento de Botânica, Centro de Ciências Biológicas, Universidade Federal de Santa Catarina, Florianópolis, SC, Brasil.
  • Francisco J. Simões Calaça Laboratório de Pesquisa em Ensino de Ciências – LabPEC, Centro de Pesquisas e Educação Científica, Universidade Estadual de Goiás. Brasil. https://orcid.org/0000-0002-0623-8306
  • Denis A. Zabin Departamento de Ciências da Natureza e Matemática, Instituto Federal de Educação, Ciência e Tecnologia de São Paulo. São Paulo, SP, Brasil. https://orcid.org/0000-0003-1383-9502
  • Cristiano C. do Nascimento Laboratório de Biologia, Instituto Federal de Educação, Ciência e Tecnologia do Piauí (IFPI). Piripiri, PI, Brasil https://orcid.org/0000-0001-9573-1962
  • Mariana P. Drewinski Departamento de Ciências da Natureza e Matemática, Instituto Federal de Educação, Ciência e Tecnologia de São Paulo. São Paulo, SP, Brasil.. https://orcid.org/0000-0002-7299-8477

DOI:

https://doi.org/10.30550/j.lil/1879

Palavras-chave:

Conservação, divulgação científica, etnomicologia, fungicultura, micoturismo

Resumo

O Brasil é um país megadiverso, de magnitude continental e de grande importância bioeconômica no cenário mundial, além de possuir grande riqueza sociocultural e relacionada à diversidade de fungos em seus ecossistemas. A diversidade de fungos conhecida para o país está em torno de 13–14 mil espécies, incluindo cerca de 2.500 espécies de cogumelos. Mais de 400 espécies de cogumelos comestíveis silvestres já foram registradas para o Brasil, sendo mais de 80 espécies com registros consistentes de ocorrência no país. O consumo de cogumelos comestíveis silvestres no Brasil está associado principalmente ao conhecimento tradicional dos povos originários, sendo cerca de 45 espécies de cogumelos já registradas como comestíveis por comunidades indígenas. Apesar da grande diversidade de espécies comestíveis, o mercado nacional de cogumelos está concentrado na produção de espécies exóticas, com destaque para Agaricus bisporus, Lentinula edodes e Pleurotus ostreatus. Estudos bem-sucedidos de domesticação e cultivo de isolados silvestres no país envolvem mais de 20 espécies comestíveis que ocorrem naturalmente nas matas brasileiras, representando um futuro promissor para a inserção de novas espécies no mercado nacional. A produção de cogumelos comestíveis no Brasil pode auxiliar no cumprimento de alguns dos Objetivos de Desenvolvimento Sustentável da Organização das Nações Unidas, principalmente aqueles relacionados à nutrição e segurança alimentar, saúde e bem-estar e produção e consumo sustentáveis. Atividades de divulgação científica, ciência cidadã, popularização da ciência, micoturismo e extrativismo de cogumelos comestíveis têm ganhado destaque nos últimos anos, contribuindo para a popularização do consumo e reconhecimento de cogumelos no país. Iniciativas relacionadas aos aspectos de conservação de espécies comestíveis silvestres têm avançado no país com a inclusão de espécies na Lista Vermelha da União Internacional para a Conservação da Natureza. Neste contexto, este artigo traz um recorte do conhecimento atual, dos avanços e das perspectivas sobre os cogumelos comestíveis no Brasil.

 

Downloads

Não há dados estatísticos.

Referências

Adedokun, O. M., Odiketa, J. K., Afieroho, O. E. & Afieroho, M. C. (2022). Importance of mushrooms for food security in Africa. In: Mupambwa, H. A., Nciizah, A. D., Nyambo, P., Muchara, B. & Gabriel, N. N. (Eds.). Food Security for African Smallholder Farmers. Sustainability Sciences in Asia and Africa (pp. 343–360). Singapura: Springer. DOI: https://doi.org/10.1007/978-981-16-6771-8_20

Agência Nacional de Vigilância Sanitária (ANVISA). Consultas. Alimentos. Recuperado em 04 de dezembro de 2023 de https://consultas.anvisa.gov.br/#/alimentos/

Agência Senado. (2024). Regulamentação da reforma vai a sanção com parte das alterações do Senado. Recuperado em 18 de dezembro de 2024 de https://www12.senado.leg.br/noticias/materias/2024/12/18/regulamentacao-da-reforma-vai-a-sancao-com-parte-das-alteracoes-do-senado

Aguiar, L. V. B. D., Sales-Campos, C., Gouvêa, P. R. D. S., Vianez, B. F., Dias, E. S. & Chevreuil, L. R. (2021). Substrate disinfection methods on the production and nutritional composition of a wild oyster mushroom from the Amazon. Ciência e Agrotecnologia 45: e010321. DOI: https://doi.org/10.1590/1413-7054202145010321

Aguiar, L. V. B., Gouvêa, P. R. S., Oliveira-Júnior, S. D., Sales-Campos, C. & Chevreuil, L. R. (2022). Production of commercial and Amazonian strains of Pleurotus ostreatus in plant waste. Brazilian Journal of Development 8: 47299–47321. DOI: https://doi.org/10.34117/bjdv8n6-299

Albertó, E. (2017). Naturally occurring strains of edible mushrooms: a source to improve the mushroom industry. In: Zied, D. C., & Pardo-Giménez, A. (Eds.). Edible and medicinal mushrooms: technology and applications. (pp. 415–425). Nova Iorque: John Wiley & Sons. DOI: https://doi.org/10.1002/9781119149446.ch19

Albertó, E. & Omarini, A. (2012). Adaptación al cultivo intensivo del hongo silvestre Polyporus tenuiculus (Basidiomycetes, Polyporales) en sustratos formulados y en troncos. In: Sánchez, J. E., & Mata, G. (Eds.). Hongos Comestibles y Medicinales en Iberoamérica: Investigación y Desarrollo en un Entorno Multicultural. (pp. 255–268). Tapachula: Ecosur.

Alvarenga, R. L. M., & Xavier-Santos, S. (2015). A checklist of Jelly Fungi (Agaricomycotina: Basidiomycota) recorded in Brazil. Mycotaxon 130: 926.

Amorim, J. F., Faria, G. M. S., Lino, K. A. R., Morais, A. C., Oliveira, A. M., Rezende, R. A. A., Sano, S. N., Santos, M. P. C., Santos, T. R., Serafim, B. S., Souza, I. V. & Menolli Jr., N. O uso do Instagram na divulgação científica de Micologia: a experiência de cinco meses do @IFungiLab. In: Anais da II Mostra de Projetos de Extensa?o – II MPEx (pp. 44–49). São Paulo, Brasil, Recuperado em Recuperado em 05 de novembro de 2023 de https://spo.ifsp.edu.br/images/phocadownload/DOCUMENTOS_MENU_LATERAL_FIXO/EXTENSAO/AÇÕES_DE_EXTENSÃO/EVENTOS/2MPEx-Anais-VrsFinal-Lu210104.pdf

Antonelli, A., Fry, C., Smith, R. J., Eden, J., Govaerts, R. H. A., Kersey, P., ... & Zuntini, A. R. (2023). State of the World’s Plants and Fungi 2023. Kew: Royal Botanic Gardens.

Ashrafuzzaman, M., Kamruzzaman, A. K. M., Ismail, M. R., Shahidullah, S. M. & Fakir, S. A. (2009). Comparative studies on the growth and yield of shiitake mushroom (Lentinus edodes) on different substrates. Advances in Environmental Biology 3: 195-203.

Avila, I. A. F., da Silva Alves, L. & Zied, D. C. (2023). Bioconversion of rice straw by Lentinula edodes under different spawn formulations. Brazilian Journal of Microbiology 44: 3137-3146. DOI: https://doi.org/10.1007/s42770-023-01116-w

Backhouse, M. (2021). Global inequalities and extractive knowledge production in the bioeconomy. In: Backhouse, M., Lehmann, R., Lorenzen, K., Lühmann, M., Puder, J., Rodríguez, F., & Tittor, A. (Eds.). Bioeconomy and Global Inequalities — Socio-Ecological Perspectives on Biomass Sourcing and Production. (pp. 25-44). Cham: Palgrave Macmillan. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-68944-5_2

Baltazar, J. M. & Gibertoni, T. B. (2009). A checklist of the aphyllophoroid fungi (Basidiomycota) recorded from the Brazilian Atlantic Forest. Mycotaxon 109: 439-442. DOI: https://doi.org/10.5248/109.439

Banner, H. (1957). Mitos dos índios Kayapó. Revista de Antropologia 5: 37-66. DOI: https://doi.org/10.11606/2179-0892.ra.1957.110359

Bellini, B. (org.). (2021). Umami: receitas para o dia a dia com os cogumelos Yanomami. Istud: Boa Vista. Recuperado em 13 de novembro de 2023 de https://acervo.socioambiental.org/acervo/livros/umami-receitas-para-o-dia-dia-com-os-cogumelos-yanomami

Berkeley, M. J. (1843). Notices of some Brazilian fungi. London Journal of Botany 2: 629-643.

Berkeley, M. J. (1856a). Decades of fungi LI-LIV: Rio Negro fungi. Hooker's Journal of Botany and Kew Garden Miscellany 8: 129-144.

Berkeley, M. J. (1856b). Decades of fungi LXL-LXII: Rio Negro Fungi. Hooker's Journal of Botany and Kew Garden Miscellany 8: 272-280.

Berkeley, M. J. & Montagne, J. F. C. (1849). Sixième centurie de plantes cellulaires nouvelles, tant indigenes, qu'exotiques. Decade VII. Annales des Sciences Naturelles; Botanique, ser III, 11: 235-246.

Bertéli, M. B., Oliveira Filho, O. B., Freitas, J. D., Bortolucci, W. C., Silva, G. R., Gazim, Z. C., Lívero, F A. R., Lovato, E. C. W., Valle, J. S., Linde, G. A., Barros, L., Reis, F. S., Ferreira, I. C. F. R., Paccola-Meirelles, L. D. & Colauto, N. B. (2021). Lentinus crinitus basidiocarp stipe and pileus: chemical composition, cytotoxicity and antioxidant activity. European Food Research and Technology 247: 1355-1366. DOI: https://doi.org/10.1007/s00217-021-03713-1

Bett, C. F. & Perondi, M. A. (2011). Ana?lise do mercado de cogumelos comesti?veis e medicinais: uma prospecc?a?o de alternativa de renda para a agricultura familiar na regia?o sudoeste do Parana?. Synergismus scyentifica UTFPR 6: 1-9.

Bijlsma, R., Loeschcke, V. (2012). Genetic erosion impedes adaptive responses to stressful environments. Evolutionary Applications 5: 117-129. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1752-4571.2011.00214.x

Bisko, N. A., Sukhomlyn, M. M., Mykchaylova, O. B., Lomberg, M. L., Tsvyd, N. V., Petrichuk, Y. V., Al-Maali, G. A. & Mytropolska, N. Y. (2018). Ex situ conservation of rare and endangered species in mushroom culture collections of Ukraine. Ukrainian Botanical Journal 75: 338-347. DOI: https://doi.org/10.15407/ukrbotj75.04.338

Boa, E. (2004). Wild edible fungi: a global overview of their use and importance to people. Food and Agriculture Organization of the United Nations.

Boni, A. P. (2015). Cogumelo raphanica é domesticado nos arredores de Manaus. Estadão: Paladar. Recuperado em 20 de outubro de 2023 de http://paladar.estadao.com.br/noticias/comida,cogumelo-raphanica-e-domesticado-nos-arredores-de-manaus,10000011574

Braha, J. (2017). Science communication at scientific societies. Seminars in Cell & Developmental Biology 70: 85-89. DOI: https://doi.org/10.1016/j.semcdb.2017.05.010

Buth, J. (2017). Compost as a food base for Agaricus bisporus. In: Zied, D. C., & Pardo-Giménez, A. (Eds.). Edible and medicinal mushrooms: technology and applications. (pp. 129-147). Nova Iorque: John Wiley & Sons. DOI: https://doi.org/10.1002/9781119149446.ch6

Calaça, F. J. S., Araujo, J. C., & Xavier-Santos, S. (2023). Pequenos cosmos por toda parte: como usar as redes sociais para popularizar e difundir a Micologia. In: C. W. N. Moura & G. H. Shimizu (Eds.). Botânica: para que e para quem?: desafios, avanços e perspectivas na sociedade contemporânea. (pp. 514-520). Brasília: Sociedade Botânica do Brasil.

Caldeira, A. J. R., Calaça, F. J. S. & Ayres, F. M. (2022). A Arte Científica como ferramenta na Divulgação Científica. In: Paula, Caldeira, Amaral, V. C. S. (Eds.). Métodos e técnicas aplicados na pesquisa interdisciplinar em saúde. (pp. 535-552). Anápolis: Editora UEG.

Cao, H., Qin, D., Guo, H., Cui, X., Wang, S., Wu, Y., Zheng, W., Zhong, X., Wang, H., Yu, J., Zhang, H. & Han, C. (2020). The shaggy ink cap medicinal mushroom, Coprinus comatus (Agaricomycetes), a versatile functional species: a review. International Journal of Medicinal Mushrooms 22: 245-255. DOI: https://doi.org/10.1615/IntJMedMushrooms.2020033988

Cardoso, D. B. O. S., Bandeira, F. P. & Góes-Neto, A., 2010. Correlations between indigenous Brazilian folk classifications of fungi and their systematics. Journal of Ethnobiology 30: 252-264. DOI: https://doi.org/10.2993/0278-0771-30.2.252

Carvalho, C. S. M. de, Aguiar, L. V. B. de, Sales-Campos, C., Minhoni, M. T. de A. & Andrade, M. C. N. de. (2012). Applicability of the use of waste from different banana cultivars for the cultivation of the oyster mushroom. Brazilian Journal of Microbiology 43: 819-826. DOI: https://doi.org/10.1590/S1517-83822012000200048

Castro-Alves, V. C., Gomes, D., Menolli Jr, N., Sforça, M. L. & Nascimento, J. R. O. (2017). Characterization and immunomodulatory effects of glucans from Pleurotus albidus, a promising species of mushroom for farming and biomass production. International Journal of Biological Macromolecules 95: 215-223. DOI: https://doi.org/10.1016/j.ijbiomac.2016.11.059

Chang, S. T. & Miles, P. G. (1987). Historical record of the early cultivation of Lentinus in China. Mushroom Journal of the Tropics 7: 31-37.

Chilanti, G., Rosa, L. O., Poleto, L., Branco, C. S., Camassola, M., Fontana, R. C. & Dillon, A. J. P. (2022). Effect of different substrates on Pleurotus spp. cultivation in Brazil - Ergothioneine and lovastatin. Journal of Food Composition and Analysis 107: 104367. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jfca.2021.104367

Coelho-Nascimento, C., Zabin, D.A., Silva-Filho, A. G. D. S., Drewinski, M. P., Alves-Silva, G., Kossmann, T., Titton, M., Drechsler-Santos, E.R. & Menolli Jr., N. (2024). Unroughing the cat’s tongue mushrooms: Four new species of Pseudohydnum from Brazil based on morphological and molecular phylogenetic evidence. Mycologia 116: 1-29. DOI: https://doi.org/10.1080/00275514.2024.2363141

Coimbra, V. R. M. (2014). Checklist of Central and South American Agaricales (Basidiomycota) I: Entolomataceae. Mycosphere 5: 475-487. DOI: https://doi.org/10.5943/mycosphere/5/3/10

Coimbra, V. R. M. (2015). Checklist of Central and South American Agaricales (Basidiomycota) II: Strophariaceae. Mycosphere 6: 441-458. DOI: https://doi.org/10.5943/mycosphere/6/4/6

Colla, I. M., O. Filho, O. B. Q., Bertéli, M. B. D., de Freitas, J. D. S., Avelino, K. V., Ruiz, S. P., Valle, J. S., Linde, G. A. & Colauto, N. B. (2023). Carbon-to-nitrogen ratios on laccase and mushroom production of Lentinus crinitus. International Journal of Environmental Science and Technology 20: 3941-3952. DOI: https://doi.org/10.1007/s13762-022-04233-5

Collela, C. F., Costa, L. M. A. S., Moraes, T. S. J., Zied, D. C., Rinker, D. L. & Dias, E. S. (2019). Potential utilization of spent Agaricus bisporus mushroom substrate for seedling production and organic fertilizer in tomato cultivation. Agricultural Sciences 43: e017119. DOI: https://doi.org/10.1590/1413-7054201943017119

Convention on Biological Diversity (CBD). (2010). Conference of the Parties 10 Decision X/17. Consolidated update of the Global Strategy for Plant Conservation 2011-2020. Nagoya: Convention on Biological Diversity.

Cuesta, M.-C., & Castro-Ríos, K. (2017). Mushrooms as a strategy to reduce food insecurity in Colombia. Nutrition & Food Science 47: 817-828. DOI: https://doi.org/10.1108/NFS-03-2017-0039

Cutler II, W. D., Bradshaw, A. J. & Dentinger, B. T. M. (2021). What’s for dinner this time?: DNA authentication of “wild mushrooms” in food products sold in the USA. PeerJ 9: e11747. DOI: https://doi.org/10.7717/peerj.11747

Dias, E. S. (2010). Mushroom cultivation in Brazil: challenges and potential for growth. Ciência e Agrotecnologia 34: 795-803. DOI: https://doi.org/10.1590/S1413-70542010000400001

Dias, E. S., Abe, C. & Schwan, R. F. (2004). Truths and myths about the mushroom Agaricus blazei. Scientia Agricola 61: 545-549. DOI: https://doi.org/10.1590/S0103-90162004000500014

Dickinson, J., Zuckerberg, B. & Bonter, D. (2010). Citizen science as anecological research tool. Annual Review of Ecology and Systematics 41: 149-172. DOI: https://doi.org/10.1146/annurev-ecolsys-102209-144636

Drewinski, M. P., Corrêa-Santos, M. P., Lima, V. X., Lima, F. T., Palacio, M., Borges, M. E. A., Trierveiler-Pereira, L., Magnago, A. C., Furtado, A. N. M., Lenz, A. R., Silva-Filho, A. G. S., Nascimento, C. C., Alvarenga, R. L. M., Gibertoni, T. B., Oliveira, J. J. S., Baltazar, J. M., Neves, M. A., Vargas-Isla, R., Ishikawa, N. K. & Menolli Jr, N. (2024a). Over 400 food resources from Brazil: evidence-based records of wild edible mushrooms. IMA Fungus 15: 40. DOI: https://doi.org/10.1186/s43008-024-00171-8

Drewinski, M. P., Zied, D. C., Gomes, E. P. C. & Menolli Jr, N. (2024b). Cultivation of a wild strain of wood ear Auricularia cornea from Brazil. Current Microbiology 81: 390. DOI: https://doi.org/10.1007/s00284-024-03920-5

Drewinski, M. P., Corrêa-Santos, M. P., Zied, D. C. & Menolli Jr, N. (2024c). Studies on domestication of two species of wild edible mushroom from Brazil. Anais da Academia Brasileira de Ciências 96: e20230838. DOI: https://doi.org/10.1590/0001-3765202420230838

Drewinski, M. P., Zied, D. C., & Menolli Jr, N. (2025). First successful cultivation of wild strains of Irpex rosettiformis from the Brazilian Atlantic Rainforest. Mycological Progress 24: 17. DOI: https://doi.org/10.1007/s11557-025-02038-7

El-Ramady, H., Abdalla, N., Badgar, K., Llanaj, X., Tör?s, G., Hajdú, P., Eid, Y. & Prokisch, J. (2022). Edible mushrooms for sustainable and healthy human food: nutritional and medicinal attributes. Sustainability 14: 4941. DOI: https://doi.org/10.3390/su14094941

Estudo Nacional de Alimentação e Nutrição Infantil (ENANI). (2021). Biomarcadores do estado de micronutrientes: prevalências de deficiências e curvas de distribuição de micronutrientes em crianças brasileiras menores de 5 anos Rio de Janeiro: Universidade Federal do Rio de Janeiro. Recuperado em 20 de outubro de 2023 de https://enani.nutricao.ufrj.br/wp-content/uploads/2021/10/Relato%CC%81rio3_ENANI-2019_Biomarcadores_vfinal-1-3.pdf

Fidalgo, O. (1965). Conhecimento micológico dos índios brasileiros. Rickia 2: 1–10.

Fidalgo, O. & Fidalgo, M. E. P. K. (1970). Poisonous Ramaria from Southern Brazil. Rickia 5: 71-91.

Fidalgo, O., & Hirata, J. M. (1979). Etnomicologia caiabi, txicão e txucarramãe. Rickia 8: 1-5.

Fidalgo, O. & Poroca, D. J. M. (1986). Etnomicologia brasileira. Boletín Micológico 3: 9-19. DOI: https://doi.org/10.22370/bolmicol.1986.3.1.1513

Fidalgo, O. & Prance, G. T. (1976). The Ethnomycology of the Sanama indians. Mycologia 68: 201-210. DOI: https://doi.org/10.1080/00275514.1976.12019902

Flora e Funga do Brasil. (2024). Fungi. Jardim Botânico do Rio de Janeiro. Recuperado em 11 de novembro de 2024 de https://floradobrasil.jbrj.gov.br/FB128479

Freiberg, J. A., Grebenc, T., Strojnik, L., Meireles, L. A., Jiménez, M. S. E., Richards, N. S. P. D. S., Ogrinc, N. & Antoniolli, Z. I. (2023). Production and marketing of Tuber floridanum – ecology and gastronomic value of a recently described truffle species. Scientia Agricola 80: e20220102. DOI: https://doi.org/10.1590/1678-992x-2022-0102

Fries, E. M. (1821). Systema Mycologicum, sistens fungorum ordines, genera et species. Vol. 1. Sumtibus Ernesti Mauritti.

Fries, E. M. (1830). Eclogae Fungorum. Linnaea 5: 497-553.

Frutos, P. (2020). Changes in world patterns of wild edible mushrooms use measured through international trade flows. Forest Policy and Economics 112: 102093. DOI: https://doi.org/10.1016/j.forpol.2020.102093

Fryssouli, V., Zervakis, G. I., Polemis, E. & Typas, M. A. (2020). A global meta-analysis of ITS rDNA sequences from material belonging to the genus Ganoderma (Basidiomycota, Polyporales) including new data from selected taxa. MycoKeys 75: 71-143. DOI: https://doi.org/10.3897/mycokeys.75.59872

Furci, G. (2019). Butyriboletus loyo. The IUCN Red List of Threatened Species 2019: e.T75099337A75099440. Recuperado em 09 de outubro de 2023 de https://redlist.info/iucn/species_view/247671/

Gambato, G., Todescato, K., Pavão, E. M., Scortegagna, A., Fontana, R. C., Salvador, M. & Camassola, M. (2016). Evaluation of productivity and antioxidant profile of solid-state cultivated macrofungi Pleurotus albidus and Pycnoporus sanguineus. Bioresource Technology 207: 46-51. DOI: https://doi.org/10.1016/j.biortech.2016.01.121

Gaudichaud-Beaupré, C. (1827). Voyage autour du Monde, Entrepis par Ordre du Roi, Exécuté sur les Corvettes de S.M. l'Uranie et la Physicienne. Botanique (Nagpur) 5: 161-208.

Góes-Neto, A. & Bandeira, F. P. (2001). A review of the ethnomicology of indigenous people in Brazil and its relevance to ethnomycologycal investigation in Latin America. Revista Mexicana de Micología 17: 11-16.

Gomes, D., Akamatsu, I., Souza, E. & Figueiredo, G. J. B. (2016). Censo paulista de produc?a?o de cogumelos comesti?veis e medicinais. Pesquisa & Tecnologia 13: 1-6.

Gomes, S. M., Chaves, V. M., de Carvalho, A. M., da Silva, E. B., de Menezes Neto, E. J., de Farias Moura, G., da Silva Chaves, L., Alves, R. R. N., de Albuquerque, U. P., de Oliveira Pereira, F. & Jacob, M. C. M. (2023). Biodiversity is overlooked in the diets of different social groups in Brazil. Scientific Reports 13: 7509. DOI: https://doi.org/10.1038/s41598-023-34543-8

González, A. A. M., Zafra, L. M. C., Bordons, A. & Rodríguez-Porrata, B. (2022). Pasteurization of agricultural substrates for edible mushroom production. Journal of Microbiology, Biotechnology and Food Sciences 12: e5729. DOI: https://doi.org/10.55251/jmbfs.5729

Gowda, N. A., & Manvi, D. (2019). Agro-residues disinfection methods for mushroom cultivation. Agricultural Reviews 40: 93–103. DOI: https://doi.org/10.18805/ag.R-1735

Grimm, D. & Wösten, H. A. B. (2018). Mushroom cultivation in the circular economy. Applied Microbiology and Biotechnology 102: 7795-7803. DOI: https://doi.org/10.1007/s00253-018-9226-8

Grosso, G., Mateo, A., Rangelov, N., Buzeti, T. & Birt, C. (2020). Nutrition in the context of the Sustainable Development Goals. European Journal of Public Health 30: i19-i23. DOI: https://doi.org/10.1093/eurpub/ckaa034

Grupe II, A. C., Sulzbacher, M. A., Grebenc, T., Healy, R., Bonito, G. & Smith, M. E. (2018). Tuber brennemanii and Tuber floridanum: Two new Tuber species are among the most commonly detected ectomycorrhizal taxa within commercial pecan (Carya illinoinensis) orchards. Mycologia 110: 780-790. DOI: https://doi.org/10.1080/00275514.2018.1490121

Haro-Luna, M. X., Guzmán­Dávalos, L. & Ruan-Soto, F. (2020). Mycophilic degree among the Wixaritari and mestizos in Villa Guerrero, Jalisco, Mexico. Ethnobiology and Conservation 9: 6. DOI: https://doi.org/10.15451/ec2020-02-9.06-1-18

Haro-Luna, M. X., Ruan-Soto, F. & Guzmán-Dávalos, L. (2019). Traditional knowledge, uses, and perceptions of mushrooms among the Wixaritari and mestizos of Villa Guerrero, Jalisco, Mexico. IMA Fungus 10: 16. DOI: https://doi.org/10.1186/s43008-019-0014-6

Hawksworth, D. L. (2001). Mushrooms: the extent of the unexplored potential. International Journal of Medicinal Mushrooms 3: 82. DOI: https://doi.org/10.1615/IntJMedMushr.v3.i4.50

Herrera, S. & Wilkinson, J. (2021). Sugar-cane bioelectricity in Brazil: reinforcing the meta-discourses of bioeconomy and energy transition. In: Backhouse, M., Lehmann, R., Lorenzen, K., Lühmann, M., Puder, J., Rodríguez, F., & Tittor, A. (Eds.). Bioeconomy and Global Inequalities — Socio-Ecological Perspectives on Biomass Sourcing and Production. (pp. 151-171). Cham: Palgrave Macmillan. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-68944-5_8

Hoban, S., Bruford, M. D., Funk, W. C., Galbusera, P., Griffith, M. P., Grueber, C. E., Heuertz, M., Hunter, M. E., Hvilsom, C., Stroil, B. K., Kershaw, F., Khoury, C. K., Laikre, L., Lopes-Fernandes, M., MacDonald, A. J., Mergeay, J., Meek, M., Mittan, C., Mukassabi, T. A., O'Brien, D., Ogden, R., Palma-Silva, C., Ramakrishnan, U., Segelbacher, G., Shaw, R. E., Sjögren-Gulve, P., Veli?kovi?, N. & Vernesi, C. (2021). Global commitments to conserving and monitoring genetic diversity are now necessary and feasible. BioScience 71: 964-976. DOI: https://doi.org/10.1093/biosci/biab054

IFungilab. (2023). Fungicultura. Recuperado em 4 de dezembro de 2024 de https://www.instagram.com/p/Cw04ClmvZuR/

IFungilab. (2024). #EspécieDaVez. Recuperado em 4 de dezembro de 2024 de https://www.instagram.com/stories/highlights/18041738989277150/

Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). (2017). Censo Agropecuário 2017. Recuperado em 20 de outubro de 2023 de https://censoagro2017.ibge.gov.br/templates/censo_agro/resultadosagro/index.html

Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). (2023a). Malha Municipal Digital e A?reas Territoriais 2022. Nota metodolo?gica n. 01 Informac?o?es Te?cnicas e Legais para a Utilizac?a?o dos Dados Publicados. Recuperado em 28 de novembro de 2023 de https://biblioteca.ibge.gov.br/visualizacao/livros/liv101998.pdf

Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística (IBGE). (2023b). Panorama do Censo 2022. Recuperado em 28 de novembro de 2023 de https://censo2022.ibge.gov.br/panorama/index.html

International Union for Conservation of Nature (IUCN). 2024. The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2024-2. Recuperado em 3 de dezembro de 2024 de https://www.iucnredlist.org

Iossi, M. R., Vieira, J. W. G., Caitano, C. E., Heirinchs, R., Pardo-Giménez, A. & Zied, D. C. (2023). Macromineral consumption by Pleurotus ostreatus var. florida in different straws. Archives of Biological Sciences 75: 19-25. DOI: https://doi.org/10.2298/ABS221230002I

Ishikawa, N.K., Vargas-Isla, R., Gomes D. & Menolli Jr., N. (2017). Principais cogumelos comesti?veis cultivados e nativos do estado de Sa?o Paulo. Pesquisa & Tecnologia 14: 1-7.

Jacob, M. C. M., Medeiros Souza, A., Martins de Carvalho, A., Alves de Vasconcelos Neto, C. F., Tregidgo, D., Hunter, D., de Oliveira Pereira, F., Ros Brull, G., V. Kunhlein, H., Juliane Guedes da Silva, L., Mont’Alverne Jucá Seabra, L., Drewinski, M. de P., Menolli Jr, N., Carignano Torres, P., Mayor, P., F. M. Lopes, P., Vasconcelos da Silva, R. R., Marcelino Gomes, S. & da Silva-Maia, J. K. (2023). Food biodiversity as an opportunity to address the challenge of improving human diets and food security. Ethnobiology and Conservation 12: 5. DOI: https://doi.org/10.15451/ec2023-02-12.05-1-14

Jucan, M. S. & Jucan, C. N. (2014). The power of science communication. Procedia-Social and Behavioral Sciences 149: 461-466. DOI: https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.08.288

Kinupp, V. F. (2007). Plantas alimentícias não-convencionais da região metropolitana de Porto Alegre, RS. (Tese de Doutorado). Universidade Federal do Rio Grande do Sul, Porto Alegre, Brasil.

Lechner, B. E. & Albertó, E. (2011). Search for new naturally occurring strains of Pleurotus to improve yields. Pleurotus albidus as a novel proposed species for mushroom production. Revista Iberoamericana de Micologia 28: 148-154. DOI: https://doi.org/10.1016/j.riam.2010.12.001

Lei nº 13.123, de 20 de maio de 2015. (2015). Dispõe sobre o acesso ao patrimônio genético, sobre a proteção e o acesso ao conhecimento tradicional associado e sobre a repartição de benefícios para conservação e uso sustentável da biodiversidade. Brasília, DF. Recuperado em 01 de dezembro de 2023 de https://www.planalto.gov.br/ccivil_03/_ato2015-2018/2015/lei/l13123.htm

Leong, Y. K., Ma, T.-W., Chang, J.-S. & Yang, F.-C. (2022). Recent advances and future directions on the valorization of spent mushroom substrate (SMS): a review. Bioresource Technology 344: 126157. DOI: https://doi.org/10.1016/j.biortech.2021.126157

Lew, S. E. & Rey, H. G. (2016). Jornalismo científico: a importância da estruturação do canal de comunicação entre cientistas e o público em geral. Revista da Biologia 15: 1-20. DOI: https://doi.org/10.7594/revbio.15.01.01

Lewinsohn, T.M. & Prado, P.I. (2005). How many species are there in Brazil? Conservation Biololy 19:619-624. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1523-1739.2005.00680.x

Li, H., Tian, Y., Menolli Jr., N., Ye, L., Karunarathna, S.C., Perez?Moreno, J., Rahman, M. M., Rashid, M. H., Phengsintham, P., Rizal, L., Kasuya, T., Lim, Y. W., Dutta, A. K., Khalid, A. N., Huyen, L. T., Balolong, M. P., Baruah, G., Madawala, S., Thongklang, N., Hyde, K. D., Kirk, P. M., Xu, J., Sheng, J., Boa, E. & Mortimer, P.E. (2021). Reviewing the world's edible mushroom species: a new evidence?based classification system. Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety 20: 1982-2014. DOI: https://doi.org/10.1111/1541-4337.12708

Li, J., Han, L.-H., Liu, X.-B., Zhao, Z.-W. & Yang, Z. L. (2020). The saprotrophic Pleurotus ostreatus species complex: late Eocene origin in East Asia, multiple dispersal, and complex speciation. IMA fungus 11: 10. DOI: https://doi.org/10.1186/s43008-020-00031-1

Lima, M. L., Asai, T. & Capelari, M. (2008). Armillaria paulensis: a new South American species. Mycological Research 112: 1122-1128. DOI: https://doi.org/10.1016/j.mycres.2008.03.006

Ludwinsky, R. H. (2021). Interações etnoecológicas entre imigrantes poloneses e a Mata Atlântica do Planalto Norte Catarinense. (Tese de Doutorado). Universidade Federal de Santa Catarina, Florianópolis, Brasil.

Machado, A. R. G., Teixeira, M. F. S., Kirsch, L. S., Campelo, M. C. L. & Oliveira, I. M. A. (2016). Nutritional value and proteases of Lentinus citrinus produced by solid state fermentation of lignocellulosic waste from tropical region. Saudi Journal of Biological Sciences 23: 621-627. DOI: https://doi.org/10.1016/j.sjbs.2015.07.002

Maggio, L. P., Heberle, M. A., Klotz, A. L., Falcão, M. S., Silva, F. A. B., Putzke, M. T. L. & Putzke, J. (2021). Identificação de espécies de cogumelos comestíveis e tóxicas da família Agaricaceae (fungos -Agaricomycetes) encontradas no Brasil. Brazilian Applied Science Review 5: 391-416. DOI: https://doi.org/10.34115/basrv5n1-026

Maki, C. S. & Paccola-Meirelles, L. D. (2002). Characterization and cultivation of a wild mushroom species isolated in Brazil. Semina: Ciências Biológicas e da Saúde 23: 77-82. DOI: https://doi.org/10.5433/1679-0367.2002v23n1p77

Manoel, A. C. A., Maia, G. B., Oliveira, A. M., Pena, L. P. S., Zabin, D. A., Brito, P. B. L., Santos, M. P. C., Drewinski, M. P., Sa, L. R., Morais, A. C. & Menolli Jr., N. (2021). O Instagram como meio de divulgação científica: relato sobre o impacto de temas de micologia em dois anos do perfil @IFungiLab. In: Mostra de Projetos de Extensa?o – Anais da III MPEx (pp. 81-84). São Paulo, Brasil, Recuperado em Recuperado em 05 de novembro de 2023 de https://drive.ifsp.edu.br/s/ZoUpw43snpokOeB#pdfviewer

Manoel, A. C. A., Szakacs, M. A. F., Silva, I. R., Palmeira, N. S. & Menolli Jr., N. (2022). Cogumelos comestíveis silvestres do Brasil: transição de conteúdo e análise de engajamento das postagens de #EspécieDaVez do perfil @IFungiLab no Instagram. In: Mostra de Projetos de Extensa?o – Anais da IV MPEx (pp. 21-25). São Paulo, Brasil, Recuperado em 05 de novembro de 2023 de https://drive.ifsp.edu.br/s/Yxx7Z40Cgn4D0Ya#pdfviewer

Mans, M. (2024). Impostos mais altos podem limitar alcance de cogumelos na mesa do brasileiro. Estadão: Paladar. Recuperado em 13 de dezembro de 2024 de https://www.estadao.com.br/paladar/comida/impostos-mais-altos-podem-limitar-alcance-de-cogumelos-na-mesa-do-brasileiro/

Martins, M. S., Ishikawa, N. K. & Goméz, J. I G. (Orgs.). (2017). Wi naha ana amo naha samakö kalipalo kua totiopö? Instituto Socioambiental / Hutukara Associação Yanomami: São Paulo / Boa Vista. Recuperado em 13 de novembro de 2023 de https://acervo.socioambiental.org/acervo/publicacoes-isa/wi-naha-ana-amo-naha-samako-kalipalo-kua-totiopo

Meijer, A. A. R. (2001). Mycological work in the Brazilian State of Paraná. Nova Hedwigia 72: 105-159. DOI: https://doi.org/10.1127/nova.hedwigia/72/2001/105

Meijer, A. A. R. (2006). Preliminary list of the macromycetes from the Brazilian State of Paraná. Boletim do Museu Botânico Municipal 68: 1-55.

Meijer, A. A. R. (2008). Notable macrofungi from Brazil's Paraná pine forests. Colombo: Embrapa Florestas.

Meijer, A. A. R., Amazonas, M. A. L. A., Rubio, G. B. G. & Curial, R. M. (2007). Incidences of poisonings due to Chlorophyllum molybdites in the state of Paraná, Brazil. Brazilian Archives of Biology and Technology 50: 479-488. DOI: https://doi.org/10.1590/S1516-89132007000300014

Meiras-Ottoni, A., Araujo-Neta, L. S. & Gibertoni, T. B. (2017). A checklist of clavarioid fungi (Agaricomycetes) recorded in Brazil. Mycotaxon 132: 241.

Menolli Jr, N., Breternitz, B. S. & Capelari, M. (2014). The genus Pleurotus in Brazil: a molecular and taxonomic overview. Mycoscience 55: 378-389. DOI: https://doi.org/10.1016/j.myc.2013.12.001

Menolli Jr, N., Sánchez-Ramírez, S., Sánchez-García, M., Wang, C., Patev, S., Ishikawa, N. K., Mata, J. L., Lenz, A. R., Vargas-Isla, R., Liderman, L., Lamb, M., Nuhn, M., Hughes, K. W., Xiao, Y. & Hibbett, D. S. (2022). Global phylogeny of the Shiitake mushroom and related Lentinula species uncovers novel diversity and suggests an origin in the Neotropics. Molecular Phylogenetics and Evolution 173: 107494. DOI: https://doi.org/10.1016/j.ympev.2022.107494

Menolli Jr, N. & Viana, B. F. (2024). A ciência cidadã como resposta ao negativismo fúngico. Boletim Micobiota 4 (4): 6-13.

Ministério do Meio Ambiente. (2024). Biodiversidade brasileira. Recuperado em 6 de dezembro de 2024 de https://antigo.mma.gov.br/biodiversidade/biodiversidade-brasileira.html

Mittermeier, R. A., Robles-Gil, P. & Mittermeier, C.G. (Eds.). (1997). Megadiversity. Earth’s Biologically Wealthiest Nations. Sierra Madre: CEMEX/Agrupaciaon.

Montagne, J. P. F. C. (1837). Centurie de plantes cellulaires exotiques nouvelles. Annales des Sciences naturelles, Botanique, Séries 2, 8: 345-370.

Moura, T. M. (2014). Cultivo de cogumelos comestíveis: uma proposta para as aulas experimentais de ciências e biologia. (Trabalho de Conclusão de Curso). Instituto Federal de Educação, Ciência e Tecnologia de São Paulo, Câmpus São Paulo. Graduação em Licenciatura em Ciências Biológicas. São Paulo.

Myers, N., Mittermeier, R. A., Mittermeier, C. G., Fonseca, G. A. B. & Kent, J. 2000. Biodiversity hotspots for conservation priorities. Nature 403: 853-858. DOI: https://doi.org/10.1038/35002501

Neves, M. A., Baseia, I. G., Drechsler-Santos, E. R. & Góes-Neto, A. (2013). Guide to the Common Fungi of the Semiarid Region of Brazil. Florianópolis: TECC Editora.

Niskanen, T., Lücking, R., Dahlberg, A., Gaya, E., Suz, L. M., Mikryukov, V., Liimatainen, K., Druzhinina, I., Westrip, J. R. S., Mueller, G. M., Martins-Cunha, K., Kirk, P., Tedersoo, L. & Antonelli, A. (2023). Pushing the frontiers of biodiversity research: Unveiling the global diversity, distribution, and conservation of Fungi. Annual Review of Environment and Resources 48: 149-176. DOI: https://doi.org/10.1146/annurev-environ-112621-090937

Oliveira, J. J. S. & Estrela, R. (2023). Série Mycelia – A?lbum de cogumelos para Micoturismo. Volume 1. Amazo?nia – Anavilhanas Jungle Lodge – Novo Aira?o – AM. Manaus: dos autores.

Oliveira, J. J. S., Estrela, R., Vargas-Isla, R., Cabral, T. S., Soares, C. C. B., Lima, M. C., Leite, L. C. C. & Iskikawa, N. K. (2023). Série Mycelia – A?lbum de cogumelos para Micoturismo. Volume 2. Amazo?nia – Base Alto Cuieiras – AM. Manaus: dos autores.

Omarini, A., Lechner, B. E. & Albertó, E. (2009). Polyporus tenuiculus: a new naturally occurring mushroom that can be industrially cultivated on agricultural waste. Journal of Industrial Microbiology and Biotechnology 36: 635-642. DOI: https://doi.org/10.1007/s10295-009-0530-2

Palacio, M., Drechsler-Santos, E. R., Menolli-Jr., N. & Silveira, R. M. B. (2021). An overview of Favolus from the Neotropics, including four new species. Mycologia 113: 759-775. DOI: https://doi.org/10.1080/00275514.2021.1878797

Palma-Martínez, J., Claramunt-Torche, V., Moline-Rademacher, E., Montenegro-Bralic, I. & Guin-Po, P. C. (2021). Manual para la recolección y manejo sustentable de hongos silvestres comestibles. El caso de loyo, changle, gargal y diweñe. Valdivia: INFOR.

Pegler, D. N. (1997). The Agarics of São Paulo, Brazil. Kew: Royal Botanic Gardens / Kent: Whitstable Litho.

Pérez-Moreno, J., Martínez-Reyes, M., Hernández-Santiago, F. & Ortiz-Lopez, I. (2020). Climate Change, Biotechnology, and Mexican Neotropical Edible Ectomycorrhizal Mushrooms. In: Pérez-Moreno, J., Guerin-Laguette, A., Arzú, R. F., & Yu, F.-Q. (Eds.). Mushrooms, humans and nature in a changing world. (pp. 61-99). Cham: Springer Nature Switzerland. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-37378-8_3

Pinho, F. G. (2023). Fungos que valem uma fortuna, trufas são nova aposta de cultivo no Brasil. Recuperado em 4 de dezembro de 2024 de https://www.uol.com.br/nossa/noticias/redacao/2023/04/17/um-dos-alimentos-mais-caros-do-mundo-trufas-agora-sao-cultivadas-no-brasil.htm

Piso, G. & Marcgrave, J. (1648). Historia naturalis brasiliae. Amsterdam: Lud. Elzevir.

Portaria ICMBIO Nº 748, de 19 de setembro de 2022. (2022). Normatiza o uso e a gesta?o do Sistema de Autorizac?a?o e Informac?a?o em Biodiversidade - Sisbio, na forma das diretrizes e condic?o?es previstas nesta Portaria (Processo no 02070.005724/2020-01). Recuperado em 13 de novembro de 2023 de https://www.gov.br/icmbio/pt-br/servicos/servicos-do-icmbio-no-gov.br/autorizacoes/pesquisa-nas-ucs-sisbio/SEI_ICMBio12336330Portaria.pdf

Povos Indígenas no Brasil. (2021, 25 de janeiro). Quadro Geral dos Povos. Recuperado em 20 de outubro de 2023 de https://pib.socioambiental.org/pt/Quadro_Geral_dos_Povos

Prado-Elias, A., Almeida, N. S., Ruan-Soto, F., Baltazar, J. M. & Trierveiler-Pereira, L. (2022). Phlebopus beniensis (Singer & Digilo) Heinem. & Rammeloo (Boletinellaceae, Basidiomycota, Fungi): novo registro para o Estado de São Paulo, Brasil e notas etnomicológicas. Hoehnea 49: e532021. DOI: https://doi.org/10.1590/2236-8906-53/2021

Prado-Elias, A., Baltazar, J. M. & Trierveiler-Pereira, L. (2023). Educação Ambiental e Etnomicologia no Sudoeste Paulista. Botânica Pública 4: 8-12.

Prance, G. T. (1972). An ethnobotanical comparison of four tribes of Amazonian indians. Acta Amazonica 2: 7-27. DOI: https://doi.org/10.1590/1809-43921972022007

Prance, G. T. (1973). The mycological diet of the Yanomam Indians. Mycologia 65: 248-250. DOI: https://doi.org/10.1080/00275514.1973.12019432

Projeto de Lei Complementar 68/2024. (2024). Institui o Imposto sobre Bens e Servic?os (IBS), a Contribuic?a?o Social sobre Bens e Servic?os (CBS) e o Imposto Seletivo (IS); e da? outras provide?ncias. Recuperado em 13 de dezembro de 2024 de https://legis.senado.leg.br/sdleg-getter/documento?dm=9759614&ts=1734095134973&disposition=inline

Putzke, J. (1994). Lista dos fungos Agaricales (Hymenomycetes, Basidiomycotina) referidos para Brasil. Caderno de Pesquisa: Série Botânica 6: 3-186.

Putzke, J., Putzke, M. T. L. & Köhler, A. (2014). Notas sobre os fungos Agaricaceae (Agaricales- Basidiomycota) comestíveis encontrados em área em regeneração natural em Santa Cruz do Sul – RS, Brasil. Caderno de Pesquisa, série Biologia 25: 44-53.

Putzke, J. & Putzke, M. T. L. (2017). Cogumelos (fungos Agaricales l.s.) no Brasil. Vol. 1. São Gabriel.

Putzke, J. & Putzke, M. T. L. (2019). Cogumelos no Brasil, Fungos Agaricales s.l. Vol. 2. São Gabriel. DOI: https://doi.org/10.1515/juru-2019-0055

Putzke, J., Santos A. B. S., Castro, R. M. & Putzke, M. T. L. (2021). Macroscopic fungi used by Indigenous people in Brazil: a review of and perspectives on the cultivation of edible species. Agricultura Familiar: Pesquisa, Formação e Desenvolvimento 15: 87-109. DOI: https://doi.org/10.18542/raf.v15i2.9839

Ramírez-Terrazo, A., Montoya, E. A., Garibay-Orijel, R., Caballero-Nieto, J., Kong-Luz, A. & Méndez-Espinoza, C. (2021). Breaking the paradigms of residual categories and neglectable importance of non-used resources: the “vital” traditional knowledge of non-edible mushrooms and their substantive cultural significance. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 17: 28. DOI: https://doi.org/10.1186/s13002-021-00450-3

Rede PENSSAN. (2021). VIGISAN National Survey of Food Insecurity in the Context of the Covid-19 Pandemic in Brazil. Rede Brasileira de Pesquisa em Soberania e Segurança Alimentar e Nutricional. Recuperado em 04 de dezembro de 2023 de https://olheparaafome.com.br/VIGISAN_AF_National_Survey_of_Food_Insecurity.pdf

Reis, F. S., Martins, A., Vasconcelos, M. H., Morales, P. & Ferreira, I. C. F. R. (2017). Functional foods based on extracts or compounds derived from mushrooms. Trends in Food Science & Technology 66: 48-62. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tifs.2017.05.010

Resolução da Diretoria Colegiada – RDC Nº 18, de 19 de novembro de 1999. (1999). Recuperado em 06 de dezembro de 2024 de https://bvsms.saude.gov.br/bvs/saudelegis/anvisa/1999/rdc0018_19_11_1999.html

Resolução da Diretoria Colegiada – RDC Nº 240, de 26 de julho de 2018. (2018). Altera a Resoluc?a?o – RDC nº 27, de 6 de agosto de 2010, que dispo?e sobre as categorias de alimentos e embalagens isentos e com obrigatoriedade de registro sanita?rio. Recuperado em 20 de outubro de 2023 de https://pesquisa.in.gov.br/imprensa/jsp/visualiza/index.jsp? data=27/07/2018&jornal=515&pagina=96&totalArquivos=274

Resoluc?a?o da Diretoria Colegiada – RDC Nº 243, de 26 de julho de 2018. (2018). Dispo?e sobre os requisitos sanita?rios dos suplementos alimentares. Brasília, DF. Recuperado em 20 de outubro de 2023 de https://pesquisa.in.gov.br/imprensa/jsp/visualiza/index.jsp?data=27/07/2018&jornal=515&pagina=100&totalArquivos=274

Resolução SAA Nº 44, de 14 de junho de 2024. (2024). Dispõe sobre a Fungicultura, a classificação biológica dos fungos e seu respectivo sistema de produção e ou extrativismo, processamento, embalagem e identificação do produto. São Paulo, SP. Recuperado em 06 de dezembro de 2024 de https://publicadosp.com/artigos/view/executivo-gabinete-do-secretario-atos-normativos-resolucao-saa-n-44-2024-06-18

Rigo, N. (2017). O Brasil tem porcini. Recuperado em 04 de dezembro de 2024 de https://www.estadao.com.br/paladar/comida/em-busca-do-porcini-brasileiro/?srsltid=AfmBOopQl3AbPUmrsin7-oql6bGFexrq3CcxDyInl0c5DpYrfohoyTbn

Rolim, L. N., Sales-Campos, C., Cavalcanti, M. A. Q. & Urben, A. F. (2014). Application of Chinese Jun-Cao technique for the production of Brazilian Ganoderma lucidum strains. Brazilian Archives of Biology and Technology 57: 367-375. DOI: https://doi.org/10.1590/S1516-89132014005000015

Rolim, C. S. S., Rolim, L. N., de Oliveira, R. T., Gomes, M. L. S., Martins, G. A. S., Saraiva-Bonatto, E. C., Saraiva, M. G. G. & Lamarão, C. V. (2020). Main biocompounds profile in Brazilian strains of medicinal mushroom Reishi. Brazilian Journal of Development 6: 78843-78855. DOI: https://doi.org/10.34117/bjdv6n10-351

Royse, D. J., Baars, J. & Tan, Q. (2017). Current overview of mushroom production in the world. In: Zied, D. C., & Pardo-Giménez, A. (Eds.). (2017). Edible and medicinal mushrooms: technology and applications. (pp. 5-13). Nova Iorque: John Wiley & Sons. DOI: https://doi.org/10.1002/9781119149446.ch2

Ruan-Soto, F., Caballero, J., Martorell, C., Cifuentes, J., González-Esquinca, A. R. & Garibay-Orijel, R. (2013). Evaluation of the degree of mycophilia-mycophobia among highland and lowland inhabitants from Chiapas, Mexico. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine 9: 36. DOI: https://doi.org/10.1186/1746-4269-9-36

Ruan-Soto, F., Caballero, J., Cifuentes, J. & Garibay-Orijel, R. (2014). Micofilia y micofobia: revisión de los conceptos, su reinterpretación e indicadores para su evaluación. In: Moreno-Fuentes. A., Garibay-Orijel, R. (Eds.). La etnomicología en México. Estado del Arte. (pp. 17-30). Cidade do México: CONACYT, UAEH e UNAM.

Ruegger, M. J. S., Tornisielo, S. M. T., Bononi, V. L. R. & Capelari, M. (2001). Cultivation of the edible mushroom Oudemansiella canarii (Jungh.) Höhn. in lignocellulosic substrates. Brazilian Journal of Microbiology 32: 211-214. DOI: https://doi.org/10.1590/S1517-83822001000300009

Sá, M. C. A., Baseia, I. G. & Wartchow, F. (2013). Checklist of Russulaceae from Brazil. Mycotaxon 125: 303.

Sales-Campos, C. & Andrade, M. C. N. (2011). Aproveitamento de resíduos madeireiros para o cultivo do cogumelo comestível Lentinus strigosus de ocorrência na Amazônia. Acta Amazonica 41: 1-8. DOI: https://doi.org/10.1590/S0044-59672011000100001

Sales-Campos, C., Silva, J. F., Nascimento, L. B. B., Gouvêa, P. R. S., Aguiar, L. V. B., Fariña, J. I., Pontes, G. S. & Chevreuil, L. R. (2021). Nutritional and bioactive properties of an amazon wild oyster culinary-medicinal mushroom, Pleurotus ostreatus (Agaricomycetes): contributions to functional food and human health. International Journal of Medicinal Mushrooms 23: 79-90. DOI: https://doi.org/10.1615/IntJMedMushrooms.2021038780

Sánchez, J. E., Zied, D. C. & Albertó, E. (2018). Edible mushroom production in the Americas. In: 9th International conference on mushroom biology and mushroom products. (pp. 2-11). Shanghai, China.

Sanöma. Cogumelo Yanomami. (2023). Recuperado em 13 de novembro de 2023 de https://cogumeloyanomami.org.br

Santos, E. R., Melo, R. F. R. & Andrade, L. H. C. (2020). Conhecimento etnomicológico de comunidades que habitam o entorno da REBIO de Pedra Talhada, Alagoas, Brasil. Gaia Scientia 14: 60-75. DOI: https://doi.org/10.22478/ufpb.1981-1268.2020v14n2.50609

Santos, F. (2017). Manual de Cogumelos Comestíveis no Distrito Federal. Brasília: Gráfica Ipanema.

Sanuma, O. I., Tokimoto, K., Sanuma, C., Autuori, J., Sanuma, L. R., Sanuma, M., Martins, M. S., Menolli Jr, N., Ishikawa, N. K. & Apiamö, R. M. Enciclopédia dos Alimentos Yanomami (Sanöma): cogumelos. São Paulo: Instituto Socioambiental. Recuperado em 13 de novembro de 2023 de https://acervo.socioambiental.org/acervo/publicacoes-isa/enciclopedia-dos-alimentos-yanomami-sanoma-cogumelos

Scheibler, G. (2019). Sistemática de Amanita Pers. (Amanitaceae, Basidiomycota) no Brasil. (Dissertação de Mestrado). Universidade Federal de Santa Catarina. rograma de Pós-Graduação em Biologia de Fungos, Algas e Plantas. Florianópolis.

Schlindwein, M. N. & Rivera, D. N. (2019). Um indivíduo de uma espécie silvestre é mais importante que o de uma espécie domesticada? In: Florit, L. F., Sampaio, C. A. C., Philippi Jr., A. (Eds.) Ética Sociambiental. (pp. 396-432). São Paulo: Manole.

Silva-Flores, P., Argüelles-Moyao, A., Aguilar-Paredes, A., Calaça, F. J. S., Duchicela, J., Fernández, N., Furtado, A. N., Guerra-Sierra, B., Lovera, M., Marín, C., Neves, M. A., Pezzani, F., Rinaldi, A. C., Rojas, K. & Vasco-Palacios, A. M. (2021). Mycorrhizal science outreach: Scope of action and available resources in the face of global change. Plants, People, Planet 3: 506-522. DOI: https://doi.org/10.1002/ppp3.10213

Silva-Neto, C. M., Pinto, D. S., Santos, L. A. C. & Calaça, F. J. S. (2019). Bromatological aspects of Lentinus crinitus mushroom (Basidiomycota: Polyporaceae) in agroforestry in the Cerrado. Food Science and Technology 40: 659-664. DOI: https://doi.org/10.1590/fst.14719

Silva-Neto, C. M., Pinto, D. S., Santos, L. A. C., Calaça, F. J. S. & Almeida, S. dos S. (2021). Food production potential of Favolus brasiliensis (Basidiomycota: Polyporaceae), an indigenous food. Food Science and Technology 41: 183-188. DOI: https://doi.org/10.1590/fst.12620

Silva-Neto, C. M., Calaça, F. J. S., Santos, L. A. C., Machado, J. C., Moura, J. B., Pinto, D. S., Ferreira, T. A. P. C. & Xavier-Santos, S. (2022). Food and nutritional potential of two mushrooms native species to the Brazilian savanna (Cerrado). Food Science and Technology 42: e64422. DOI: https://doi.org/10.1590/fst.64422

Spegazzini, C. (1889). Fungi Puiggariani. Boletin de la Academia Nacional de Ciencias de Cordoba 11: 381-622. DOI: https://doi.org/10.5962/bhl.title.3624

Sulzbacher, M. A., Grebenc, T., Jacques, R. J. S.& Antoniolli, Z. I. (2013). Ectomycorrhizal fungi from southern Brazil - a literature-based review, their origin and potential hosts. Mycosphere 4: 61-95. DOI: https://doi.org/10.5943/mycosphere/4/1/5

Sulzbacher, M. A., Hamann, J. J., Fronza, D., Jacques, R. J. S., Giachini, A. J., Grebenc, T. & Antoniolli, Z. I. (2019). Fungos ectomicorrízicos em plantações de nogueira-pecã e o potencial da truficultura no Brasil. Ciência Florestal 29: 975-987. DOI: https://doi.org/10.5902/1980509827581

Suwannarach, N., Kumla, J., Zhao, Y. & Kakumyan, P. (2022). Impact of cultivation substrate and microbial community on improving mushroom productivity: A review. Biology 11: 569. DOI: https://doi.org/10.3390/biology11040569

Thakur, M. P. (2020). Advances in mushroom production: key to food, nutritional and employment security: A review. Indian Phytopathology 73: 377-395. DOI: https://doi.org/10.1007/s42360-020-00244-9

Thawthong, A., Karunarathna, S. C., Thongklang, N., Chukeatirote, E., Kakumyan, P., Chamyuang, S., Rizal, L. M., Mortimer, P. E., Xu, J., Callac, P. & Hyde, K. D. (2014). Discovering and domesticating wild tropical cultivatable mushrooms. Chiang Mai Journal of Science 41: 731-764.

The Mohamed bin Zayed Species Conservation Fund. (2023). Supported grants. Population survey, molecular characterization and ex situ conservation of the endangered South American edible fungal species Rickiella edulis. Recuperado em 10 de novembro de 2023 de https://www.speciesconservation.org/case-studies-projects/swiss-cheese-mushroom/32246

The Mohamed bin Zayed Species Conservation Fund. (2024). Supported grants. Climbing the mountain to conserve the magnificent Brazilian edible mushroom Pleurotus magnificus, an Endangered species restricted to Araucaria forests. Recuperado em 4 de dezembro de 2024 de https://www.speciesconservation.org/case-studies-projects/small-grants

Timm, J. M. (2018). Primavera Fungi. Guia de Fungos do Sul do Brasil. Porto Alegre: Via Sapiens.

Timm, J. M. (2021). Primavera Fungi. Guia de Fungos do Sul do Brasil. (2. ed.). Porto Alegre: Via Sapiens.

Timm, J. M. (2022). Cogumelos comestíveis no Brasil. Porto Alegre: Via Sapiens.

Trierveiler-Pereira, L. (2019). FANCs de Angatuba. Fungos Alimentícios Não Convencionais de Angatuba e Região. Porto Alegre: PLUS/Simplissimo.

Trierveiler-Pereira, L. (2022). FANCs de Angatuba. Fungos Alimentícios Não Convencionais de Angatuba e Região. (2. ed). Porto Alegre: PLUS/Simplissimo.

Trierveiler-Pereira, L. & Baseia, I. G. (2009). A checklist of the Brazilian gasteroid fungi. Mycotaxon 108: 441-444. DOI: https://doi.org/10.5248/108.441

Trierveiler-Pereira, L. & Prado-Elias, A. (2022). Oswaldo Fidalgo, pioneiro da etnomicologia no Brasil. Ethnoscientia 7: 147-157. DOI: https://doi.org/10.18542/ethnoscientia.v7i1.12064

Trierveiler-Pereira, L., Cardoso, J. S., Prado-Elias, A., Neves, M. A. & Karstedt, F. (2022). Cogumelos do Brasil e a ciência cidadã na divulgação da funga brasileira. Journal of Education, Science and Health 2: 1-16. DOI: https://doi.org/10.52832/jesh.v2i3.142

Trierveiler-Pereira, L., Menolli Jr., N., Mazza, R., Maziero, R. & Gibertoni, T. B. (Orgs.). (2024). Vamos colorir, conhecer respeitar os cogumelos e outros macrofungos. Recife: dos autores.

United Nations (2015). Transforming our World: The 2030 Agenda for Sustainable Development. Recuperado em 20 de outubro de 2023 de https://sdgs.un.org/sites/default/files/publications/21252030%20Agenda%20for%20Sustainable%20Development%20web.pdf

United Nations Conference on Environment and Development (UNCED). (1992). Convention on Biological Diversity. Geneva: United Nations Conference on Environment and Development.

Uruburu, F. (2003). History and services of culture collections. International Microbiology 6: 101-103. DOI: https://doi.org/10.1007/s10123-003-0115-2

Vargas-Isla, R., Ishikawa, N. K., & Py-Daniel, V. (2013). Contribuições etnomicológicas dos povos indígenas da Amazônia. Biota Amazônica 3: 58-65. DOI: https://doi.org/10.18561/2179-5746/biotaamazonia.v3n1p58-65

Vargas-Isla, R., Capelari, M., Menolli Jr., N., Nagasawa, E., Tokimoto, K. & Ishikawa, N. K. (2015). Relationship between Panus lecomtei and P. strigellus inferred from their morphological, molecular and biological characteristics. Mycoscience 56: 561-571. DOI: https://doi.org/10.1016/j.myc.2015.05.004

Vargas-Isla, R., Yamashita, A., Yamashita, K., Viana, I., Higashikawa, E., Andriolli, F. S., Silva, D. R. & Ishikawa, N. K. (2019). Produção de cogumelos comestíveis Lentinula raphanica em Bertholletia excelsa na região de Manaus. In: Anais do IX Congresso Brasileiro de Micologia. (p. 358) Manaus: INPA.

Vargas-Isla, R., Leite, L. C. C., Cabral, T. S., Oliveira, J. J. S., Pereira, R. F. & Iskikawa, N. K. (2024). Série Mycelia – A?lbum de cogumelos para Micoturismo. Volume 3. Micodiversidade de cogumelos comestíveis da Amazônia. Manaus: dos autores.

Vieira, F. R. & de Andrade, M. C. N. (2016). Optimization of substrate preparation for oyster mushroom (Pleurotus ostreatus) cultivation by studying different raw materials and substrate preparation conditions (composting: phases I and II). World Journal of Microbiology and Biotechnology 32: 190. DOI: https://doi.org/10.1007/s11274-016-2152-y

Villani, M. P., Coutinho, N. L. O., Drewinski, M. P., Lenz, A. R. & Uetanabaro, A. P. T. (2024). Série Micotrilhas – Guia para observação de cogumelos. Volume 1. Micotrilhas da Bahia – Parque Nacional da Chapada Diamantina e Parque Estadual da Serra do Conduru. Salvador: dos autores.

Viriato, V., Mäkelä, M. R., Kowalczyk, J. E., Ballarin, C. S., Loiola, P. P. & Andrade, M. C. N. (2022). Organic residues from agricultural and forest companies in Brazil as useful substrates for cultivation of the edible mushroom Pleurotus ostreatus. Letters in Applied Microbiology 74: 44-52. DOI: https://doi.org/10.1111/lam.13580

Wasson, V. P. & Wasson, R. G. (1957). Mushrooms, Russia and history. Nova Iorque: Pantheon Books.

World Data Centre for Microorganisms (WDCM). Recuperado em 20 de outubro de 2023 de: https://www.wdcm.org/

Wu, F., Yuan, Y., Malysheva, V. F., Du, P. & Dai, Y. C. (2014). Species clarification of the most important and cultivated Auricularia mushroom “Heimuer”: evidence from morphological and molecular data. Phytotaxa 186: 241-253. DOI: https://doi.org/10.11646/phytotaxa.186.5.1

Zabin, D. A., Spirin. V., Vlasák, J., Coelho-Nascimento, C. & Menolli Jr., N. (2024) Taxonomic reinvestigation of Favolus in the Neotropics utilizing morphological and multigene phylogenetic analyses. Mycological Progress 23: 44. DOI: https://doi.org/10.1007/s11557-024-01979-9

Zampieri, M. A. (2024). Caça aos cogumelos oferece experiência gastronômica em Santa Catarina. Recuperado em 04 de dezembro de 2024 de https://globorural.globo.com/agricultura/noticia/2024/07/caca-aos-cogumelos-oferece-experiencia-gastronomica-em-santa-catarina.ghtml

Zárate-Salazar, J. R., Santos, M. N., Caballero, E. N. M., Martins, O. G. & Herrera, Á. A. P. (2020). Use of lignocellulosic corn and rice wastes as substrates for oyster mushroom (Pleurotus ostreatus Jacq.) cultivation. SN Applied Sciences 2: 1-10. DOI: https://doi.org/10.1007/s42452-020-03720-z

Zhang, M.-Z., Xu, J.-P., Callac, P., Chen, M.-Y., Wu, Q., Wach, M., Mata, G. & Zhao, R.-L. (2023). Insight into the evolutionary and domesticated history of the most widely cultivated mushroom Agaricus bisporus via mitogenome sequences of 361 global strains. BMC genomics 24: 182. DOI: https://doi.org/10.1186/s12864-023-09257-w

Zhang, Y., Geng, W., Shen, Y., Wang, Y. & Dai, Y.-C. (2014). Edible mushroom cultivation for food security and rural development in China: Bio-innovation, technological dissemination and marketing. Sustainability 6: 2961-2973. DOI: https://doi.org/10.3390/su6052961

Zied, D. C. & Pardo-Giménez, A. (Eds.). (2017). Edible and medicinal mushrooms: technology and applications. Nova Iorque: John Wiley & Sons.

Zied, D. C., Abreu, C. G., Alves, L. S., Prado, E. P., Pardo-Gimenez, A., Melo, P. C. & Dias, E. S. (2021). Influence of the production environment on the cultivation of lettuce and arugula with spent mushroom substrate. Journal of Environmental Management 281: 111799. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2020.111799

Hongos comestibles en Brasil: estado actual del conocimiento, avances y perspectivas

Downloads

Publicado

2025-05-30

Como Citar

Menolli, N., Trierveiler-Pereira, L., C. Zied, D., de O. Pereira, F., A. Sulzbacher, M. ., R. Drechsler-Santos, E. ., H. Costa-Rezende, D. ., Werner, D. ., Simões Calaça, F. J., A. Zabin, D. ., C. do Nascimento, C. ., & P. Drewinski, M. . (2025). el Cogumelos comestíveis no Brasil: estado atual do conhecimento, avanços e perspectivas. Lilloa, 62(S1), 103–161. https://doi.org/10.30550/j.lil/1879
سرور مجازی ایران Decentralized Exchange
فروشگاه اینترنتی صندلی اداری جوراب افزایش قد ژل افزایش قد خرید vpn سرور مجازی بایننس