Morfometría foliar de seis especies de Podocarpaceae del Perú: Un aporte a su reconocimiento taxonómico

Autores/as

  • José Antonio Ramírez-Peralta Estación Experimental Agraria Pichanaki, Dirección de Recursos Genéticos y Biotecnología (INIA), Carretera Marginal km. 74, 12866, Pichanaqui, Junín, Perú https://orcid.org/0000-0002-4849-4834
  • Evelin Judith Salazar-Hinostroza Dirección de Desarrollo Tecnológico Agrario, Instituto Nacional de Innovación Agraria (INIA), Sede Central, 15024, Av. La Molina 1981, Lima, Perú https://orcid.org/0000-0002-8878-430X
  • Juan Rodrigo Baselly-Villanueva Estación Experimental Agraria San Roque, Instituto Nacional de Innovación Agraria (INIA), 16000, Calle San Roque 209, San Juan Bautista, Maynas, Loreto https://orcid.org/0000-0001-7795-7925
  • Luis David Huayta-Hinojosa Programa Académico de Ingeniería Ambiental, Facultad de Ingeniería, Universidad de Huánuco, Huánuco, Perú. https://orcid.org/0000-0002-8462-558X
  • Isau Huamantupa-Chuquimaco Herbario Alwyn Gentry (HAG), Universidad Nacional Amazónica de Madre de Dios (UNAMAD), AV. Jorge Chávez 1160, Puerto Maldonado,17001, Madre de Dios, Perú https://orcid.org/0000-0002-4153-5875

DOI:

https://doi.org/10.30550/j.lil/2160

Palabras clave:

Andes tropicales, bosques montanos, coníferas, gimnospermas, rasgos foliares

Resumen

El presente estudio evaluó el uso potencial de la morfometría foliar para la identificación taxonómica de seis especies de Podocarpaceae. Se recolectaron muestras botánicas de 17 bosques en cinco departamentos del norte, centro y sur del Perú (Cajamarca, Pasco, Junín, Apurímac y Cusco) y se realizó una comparación multivariada de las variables morfométricas foliares (longitud, ancho, grosor y área). El agrupamiento jerárquico (análisis de dendrogramas) permitió discriminar las especies; agrupó localidades con la misma especie e identificó seis conglomerados. Un Análisis de Componentes Principales (ACP) arrojó dos componentes (CP) que explican el 96,1% de la variabilidad de los datos: el CP1 (71%) se asocia con la longitud, el ancho y el área de la hoja, y el CP2 se explica por el grosor de la hoja. Podocarpus celatus y Podocarpus magnifolius presentan hojas anchas y largas, Prumnopitys montana y Retrophyllum rospigliosii tienen hojas pequeñas y delgadas, y Podocarpus glomeratus y Podocarpus oleifolius tienen hojas medianas. Finalmente, presentamos una breve sinopsis de las claves de identificación de las especies evaluadas, basadas en la morfometría foliar, la distribución, el estado de conservación, las ilustraciones botánicas y las láminas LCDP.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Ames-Martínez, F. N., Quispe-Melgar, H. R. & Renison, D. (2021). Conservation status assessment of the highest forests in the world: Polylepis flavipila forests as a case study. Neotropical Biodiversity 7 (1): 160-169. https://doi.org/10.1080/23766808.2021.1920295

Andruchow-Colombo, A., Pozner, R., Abarzúa, A. M. & Escapa, I. H. (2024). Leaf and Megasporangiate Cone Anatomy of Two Podocarpaceae Endemic to Western Patagonia: Saxegothaea conspicua and Lepidothamnus fonkii. International Journal of Plant Sciences 185 (2): 159-176. https://doi.org/10.1086/728187

Antón, B. D. & Reynel, C. (2004). Diversidad y composición florística de la flora arbórea en un área de ladera de colinas en bosque premontanos: Microcuenca de Tirol, valle de Chanchamayo, 1000-1500 msnm. In: D. Antón, C. Reynel (Eds.), Relictos de bosques de excepcional diversidad en los andes centrales del Perú (pp. 263-302). Lima: Universidad Nacional Agraria La Molina (UNALM).

Biffin, E., Brodribb, T. J., Hill, R. S., Thomas, P. & Lowe, A. J. (2012). Leaf evolution in Southern Hemisphere conifers tracks the angiosperm ecological radiation. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 279: 341-348. https://doi.org/10.1098/RSPB.2011.0559

Brodribb, T. J. (2011). A Functional Analysis of Podocarp Ecology. Smithsonian Contributions to Botany 95: 165-173. https://doi.org/10.5479/si.0081024X.95.165

Buchholz, J. T. & Gray, N. E. (1948a). A taxonomic revision of Podocarpus: I. The sections of the genus and their subdivisons with special reference to leaf anatomy. Journal of the Arnold Arboretum 29 (1): 49-63. http://www.jstor.org/stable/43781280

Buchholz, J. T. & Gray, N. E. (1948b). A taxonomic revision of Podocarpus. IV. The American species of section Eupodocarpus, sub-sections C and D. Journal of the Arnold Arboretum 29 (2): 123-151. https://doi.org/10.5962/bhl.part.26198

Cernusak, L. A., Adie, H., Bellingham, P. J., Biffin, E., Brodribb, T. J., Coomes, D. A., Dalling, J. W., Dickie, I. A., Enright, N. J., Kitayama, K., Ladd, P. G., Lambers, H., Lawes, M. J., Lusk, C. H., Morley, R. J. & Turner, B. L. (2011). Podocarpaceae in Tropical Forests: A Synthesis. Smithsonian Contributions to Botany 95: 189-195. https://doi.org/10.5479/si.0081024X.95.189

Charrad, M., Ghazzali, N., Boiteau, V. & Niknafs, A. (2014). NbClust?: An R Package for Determining the Relevant Number of Clusters in a Data Set. Journal of Statistical Software 61 (6): 1-36. https://doi.org/10.18637/jss.v061.i06

Cogollo, A., Velásquez-Rúa, C., Toro, J. L. & García, N. (2007). Las podocarpáceas. In: N. García (Ed.), Libro Rojo de Plantas de Colombia. Volumen 5: Las magnoliáceas, las miristicáceas y las podocarpáceas. Serie Libros Rojos de Especies Amenazadas de Colombia (pp. 193-224). Bogotá: Instituto Alexander von Humboldt - CORANTIOQUIA - Jardín Botánico Joaquín Antonio Uribe de Medellín - Instituto de Ciencias Naturales de la Universidad Nacional de Colombia.

Dalling, J. W., Barkan, P., Bellingham, P. J., Healey, J. R. & Tanner, E. V. J. (2011). Ecology and Distribution of Neotropical Podocarpaceae. Smithsonian Contributions to Botany 95: 43-56. https://doi.org/10.5479/SI.0081024X.95.43

de Laubenfels, D. J. (1978). The genus Prumnopitys (Podocarpaceae) in Malesia. Blumea 24: 189-190.

de Laubenfels, D. J. (1982). Flora de Venezuela (Vol. XI). Podocarpaceae. Instituto Nacional de Parques, Dirección de Investigaciones Biológicas, Ediciones Fundación Educación Ambiental.

de Laubenfels, D. J. (1985). A taxonomic revision of the genus Podocarpus. Blumea: Biodiversity, Evolution and Biogeography of Plants 30 (2): 251-278.

Endlicher, S. (1847). Synopsis Coniferarum. Scheitlin & Zollikofer.

Farjon, A. (2017). A Handbook of the World’s Conifers (Vols. 1-2). Brill.

Farjon, A. (2018). The Kew Review Conifers of the World. Kew Bulletin 73 (1): 1-16. https://doi.org/10.1007/S12225-018-9738-5/FIGURES/6

Font Quer, P. (2000). Diccionario de botánica. Península.

Hothorn, T., Bretz, F. & Westfall, P. (2008). Simultaneous inference in general parametric models. Biometrical Journal. Biometrische Zeitschrift 50 (3): 346-363. https://doi.org/10.1002/BIMJ.200810425

Huamantupa-Chuquimaco, I., Luza-Victorio, M., Alfaro-Curitumay, L., Ururi, M., Huaman-Arque, W., Pedraza, M. & Peralvo, M. (2017). Diversidad y biomasa arbórea en los bosques andinos del Santuario Nacional del Ampay, Apurímac-Perú. Revista Q’EUÑA 8: 7-26. https://doi.org/https://doi.org/10.51343/rq.v8i1.104

International Plant Names Index [IPNI]. (2025). The Royal Botanic Gardens, Kew, Harvard University Herbaria & Libraries and Australian National Herbarium. Retrieved from https://www.ipni.org/citeus

International Union for the Preservation of Nature, Red List of Threatened Species [IUCN]. (2025). Version 2025-1. Retrieved from https://www.iucnredlist.org

Journal STORage [JSTOR]. (2025). Retrieved from https://www.jstor.org/

Kassambara, A. & Mundt, F. (2016). Factoextra: Extract and Visualize the Results of Multivariate Data Analyses. In CRAN: Contributed Packages. Retrieved from https://doi.org/10.32614/CRAN.package.factoextra

Khan, R. & Hill, R. S. (2022). Reproductive and leaf morpho-anatomy of the Australian alpine podocarp and comparison with the Australis subclade. Botany Letters 169 (2): 237-249. https://doi.org/10.1080/23818107.2022.2042381

Khan, R., Hill, R. S., Liu, J. & Biffin, E. (2023a). Diversity, Distribution, Systematics and Conservation Status of Podocarpaceae. Plants 12 (5): 1171. https://doi.org/10.3390/PLANTS12051171/S1

Khan, R., Hill, R. S., Dörken, V. M. & Biffin, E. (2023b). Detailed Seed Cone Morpho-Anatomy Provides New Insights into Seed Cone Origin and Evolution of Podocarpaceae; Podocarpoid and Dacrydioid Clades. Plants 12 (22): 637-655. https://doi.org/10.3390/plants12223903

Lambert, A. B., Don, D. & Bauer, F. (1824). A description of the genus Pinus: illustrated with figures, directions relative to the cultivation, and remarks on the uses of the several species (2° Ed). London J. White

Lawes, M. J., Griffiths, M. E. & Boudreau, S. (2007). Colonial logging and recent subsistence harvesting affect the composition and physiognomy of a podocarp dominated Afrotemperate forest. Forest Ecology and Management 247 (1-3): 48-60. https://doi.org/10.1016/j.foreco.2007.04.012

Lê, S., Josse, J. & Husson, F. (2008). FactoMineR?: An R Package for Multivariate Analysis. Journal of Statistical Software 25 (1): 1-18. https://doi.org/10.18637/jss.v025.i01

Lindley, J. (1851). Notices of certain ornamental plants lately introduced into England. Journal of the Horticultural Society of London 5: 258-273.

Marcelo-Peña, J. L. & Reynel Rodriguez, C. (2014). Patrones de diversidad y composición florística de parcelas de evaluación permanente en la selva central de Perú. Rodriguésia 65 (1): 35-47. https://doi.org/10.1590/S2175-78602014000100003

Mill, R. R. (2015). A monographic revision of the genus Podocarpus (Podocarpaceae): ii. The species of the caribbean bioregion*. Edinburgh Journal of Botany 72 (1): 61-185. https://doi.org/10.1017/S0960428614000328

Mill, R. R. (2016). A monographic revision of Retrophyllum (Podocarpaceae). Edinburgh Journal of Botany 73 (2): 171-261. https://doi.org/10.1017/S0960428616000081

Ministerio de Agricultura [MINAGRI]. (2006). Aprueban categorización de especies amenazadas de flora silvestre. El peruano (043-2006-AG.). Retrieved from https://www.gob.pe/institucion/osinfor/normas-legales/792195-043-2006-ag-aprueban-categorizacion-de-especies-amenazadas-de-flora-silvestre

Ministerio del Ambiente [MINAM]. (2019). Memoria Descriptiva del Mapa Nacional de Ecosistemas del Perú. Retrieved from https://sinia.minam.gob.pe/mapas/mapa-nacional-ecosistemas-peru

Missouri Botanical Garden. Tropicos.org. (2025). Retrieved from https://tropicos.org

Monteagudo Mendoza, A. L. & Huamán Guerrero, M. (2010). Catálogo de los árboles y afines de la Selva Central del Perú. Arnaldoa 17 (2): 203-242. https://www.biodiversitylibrary.org/item/125891

Mostacero León, J., Mejia Coico, F. & Gamarra Torres, O. (2002). Taxonomía de las fanerógamas útiles del Perú. Ed. Normas Legales.

Ornelas, J. F., Ortiz-Rodriguez, A. E., Ruiz-Sanchez, E., Sosa, V., & Pérez-Farrera, M. Á. (2019). Ups and downs: Genetic differentiation among populations of the Podocarpus (Podocarpaceae) species in Mesoamerica. Molecular Phylogenetics and Evolution 138: 17-30. https://doi.org/10.1016/j.ympev.2019.05.025

Page, C. N. (1989). New and maintained genera in the conifer families Podocarpaceae and Pinaceae. Notes of the Royal Botanical Garden Edinburgh 45 (2): 377-395.

Page, C. N. (2019). New and maintained genera in the taxonomic alliance of Prumnopitys s.l. (Podocarpaceae), and circumscription of a new genus: Pectinopitys. New Zealand Journal of Botany 57 (3): 137-153. https://doi.org/10.1080/0028825X.2019.1625933

Persoon, C. H. (1807). Synopsis Plantarum: seu Enchiridium botanicum, complectens enumerationem systematicam specierum hucusque cognitarum. Ed. Cramerum C.F. Parisiis Lutetiorum.

Philippi, R. A. (1860). Linnaea?: Ein Journal für die Botanik in ihrem ganzen Umfange.

Philippi, R. A. (1861). Linnaea: Ein Journal für die Botanik in ihrem ganzen Umfange.

R Core Team. (2022). R: A Language and Environment for Statistical Computing. Retrieved from https://www.r-project.org/

Reynel, C., Pennington, R. T., Pennington, T. D., Marcelo, J. & Daza, A. (2006). Árboles útiles del Ande Peruano: Una guía de identificación, ecología y propagación de las especies de la Sierra y los Bosques Montanos en el Perú. Lima Darwin Iniciative Project.

Schneider, C., Rasband, W. & Eliceiri, K. (2012). NIH Image to ImageJ: 25 years of image analysis. Nature Methods 9: 671-675. https://doi.org/10.1038/nmeth.2089

The Gymnosperm Database. (2025). Retrieved from https://www.conifers.org/index.php

The Field Museum. (2025). Retrieved from https://plantidtools.fieldmuseum.org/es/rrc/5581

Torres Montenegro, L. A., Ríos Paredes, M. A., Pitman, N. C. A., Vriesendorp, C. F., Hensold, N., Mesones Acuy, Í., Dávila Cardozo, N., Huamantupa, I., Beltrán, H. W., García-Villacorta, R., Mori Vargas, T. J., Neill, D. A., Fine, P. V. A., López-López, J. T., Núñez Iturri, G., Palacios, W., Salinas Revilla, N. & Trujillo Calderón, W. (2019). Sesenta y cuatro nuevos registros para la flora del Perú a través de inventarios biológicos rápidos en la Amazonía peruana. Revista Peruana de Biología 26 (3): 379-392. https://doi.org/10.15381/rpb.v26i3.16780

Torres Romero, J. H. (1988). Podocarpaceae. Eds. P. Pinto & G. Lozano. Universidad Nacional de Colombia. Instituto de Ciencias Naturales. https://repositorio.unal.edu.co/handle/unal/81015

Vicuña-Miñano, E. E. (2005). Las Podocarpáceas de los bosques montanos del noroccidente peruano. Revista Peruana de Biología 12 (2): 283-288. https://doi.org/https://doi.org/10.15381/rpb.v12i2.2400

Morfometría foliar de seis especies de Podocarpaceae del Perú: Un aporte a su reconocimiento taxonómico

Descargas

Publicado

2025-08-07

Cómo citar

Ramírez-Peralta, J. A., Salazar-Hinostroza, E. J., Baselly-Villanueva, J. R., Huayta-Hinojosa, L. D., & Huamantupa-Chuquimaco, I. (2025). Morfometría foliar de seis especies de Podocarpaceae del Perú: Un aporte a su reconocimiento taxonómico. Lilloa, 369–398. https://doi.org/10.30550/j.lil/2160
سرور مجازی ایران Decentralized Exchange

Número

Sección

Artículos originales
فروشگاه اینترنتی صندلی اداری جوراب افزایش قد ژل افزایش قد خرید vpn سرور مجازی بایننس