Importancia de la lechuza americana (Tyto furcata) en la depredación de roedores con posible potencial zoonótico en un paisaje rural de Campeche, México

Autores

DOI:

https://doi.org/10.30550/j.azl/2256

Palavras-chave:

Defaunación, Zoonosis, Rodentización, Península de Yucatán, Sigmodon toltecus

Resumo

El aumento sistemático en la abundancia de roedores y sus efectos negativos en cascada en paisajes cada vez más antropizados, está generando un mayor interés de investigación de sus depredadores. En este estudio analizamos la composición de especies presas en la dieta de Tyto furcata, con la finalidad de contribuir a ubicar su importancia en el control de poblaciones de roedores plaga con potencial zoonótico a nivel local y estatal. A partir de egagrópilas colectadas en 2024 en el ejido de Nilchí, Campeche, México, se identificaron un total de 54 individuos que taxonómicamente pertenecen a tres órdenes de mamíferos, teniendo que el 96.3 % de los ítems presa fueron roedores, de los cuales Sigmodon toltecus y Mus musculus representaron el 50 y 16.6% respectivamente. Con base en los resultados y revisión de literatura, se encontró que para ambas especies se reportan distintos patógenos zoonóticos, por lo que se puede asumir que en la localidad de estudio T. furcata está depredando las especies de roedores con mayor abundancia y con potencial zoonótico. No obstante, la importancia de esta rapaz como controlador biológico ha recibido muy poca atención en la Península de Yucatán, por lo que es esencial realizar estudios que consideren la trascendencia ecológica y sanitaria que juega esta lechuza en el sistema depredador, presas, vectores y patógenos, por ende, su importancia en el control de trasmisión de enfermedades zoonóticas, máxime si a nivel regional se le suele matar por asociarse a aspectos míticos negativos.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Referências

Álvarez-Castañeda, S. T.; Cárdenas, N., Méndez, I. (2004). Analysis of mammal remains from owl pellets (Tyto alba), in a suburban area in Baja California. Journal of Arid Environments, 59, 59-69. http://dx.doi.org/10.1016/j.jaridenv.2004.01.009

Álvarez-Castañeda, S. T., Álvarez, T., González, R. N. (2015). Guía para la identificación de los mamíferos de México. Centro de Investigaciones Biológicas del Noroeste, S. C. y Asociacion Mexicana de Mastozoología, A. C. Guadalajara, México.

Aragón, E. E., Castillo, B., Garza, A. (2002). Roedores en la dieta de dos aves rapaces nocturnas (Bubo virginianus y Tyto alba) en el noreste de Durango, México. Acta Zoológica Mexicana (N.S.), 86, 29–50. https://doi.org/10.21829/azm.2002.0862498

Canto, L. S., Van Wynsberghe, N. R., Vargas, G. A., Ojeda, F. F., Andrade, N. F. (1999). Use of monoclonal antibodies for the identification of Leishmania spp. isolated from humans and wild rodents in the State of Campeche, Mexico. Memorias do Instituto Oswaldo Cruz, 94, 305–309. https://doi.org/10.1590/s0074-02761999000300005

Cigarroa, T. N., Talavera, A. L., Baak, B. C., García, R. J., Hernandez, B. S., Blitvich, B. J., Machain, W. C. (2016). Serologic Evidence of Flavivirus Infections in Peridomestic Rodents in Merida, Mexico. Journal of wildlife diseases, 52, 168–172. https://doi.org/10.7589/2015-05-116

Cruzado, J., Pacheco, J., Ceballos, G. (2018). Restos de pequeños mamíferos en la Reserva de la Biosfera Janos, Chihuahua. Revista Mexicana de Mastozoología, 8, 1-12. www.revmexmastozoologia.unam.mx

Chable, S. J., Van Wynsberghe, N. R., Canto, L. S., Andrade, N. F. (1995). Isolation of Leishmania (L.) mexicana from wild rodents and their possible role in the transmission of localized cutaneous leishmaniasis in the state of Campeche, Mexico. The American journal of tropical medicine and hygiene, 53, 141–145. https://doi.org/10.4269/ajtmh.1995.53.141

Colombe, S., Jancloes, M., Rivièred, A., Bertherat, E. (2019). A new approach to rodent control to better protect human health: first international meeting of experts under the auspices of WHO and the Pan American Health Organization. Weekly Epidemiological Record, 94, 197–212. http://www.who.int/wer

De Labra, H. M. A., Gurrola, H. M., Hernández, G. A. (2024). Contribución a la dieta de la lechuza de campanario (Tyto alba) (Aves: Strigiformes) durante la anidación al noroeste de Guerrero, México. Mesoamericana, 26, 1–9. https://doi:10.48204/j.mesoamericana.v26n1.a5071

Dickerman, R.W., Brash, A.R. (1980). Barn owl thanatocoenosis on Pacific lowlands of Guatemala. Biotropica, 12, 228-229.

Dirzo, R., Mendoza, E., Ortiz, P. 2007. Size-related differential seed predation in a heavily defaunated neotropical rain forest. Biotropica, 39, 355–62. https://doi.org/10.1111/j.1744-7429.2007.00274.x

Dirzo, R., Young, H. S., Galetti, M., Ceballos, G., Isaac, N. J., Collen, B. (2014). Defaunation in the Anthropocene. Science, 345, 401–406. https://doi.10.1126/science.1251817

Espinosa, M. D., Sánchez, M. D., León, P. L., Ríos, M. C., Berzunza, C. M., Becker, I. (2015). New wildlife hosts of Leptospira interrogans in Campeche, Mexico. Revista do Instituto de Medicina Tropical de Sao Paulo, 57, 181–183. https://doi.org/10.1590/S0036-46652015000200015

Faust, C. L., McCallum, H. I., Bloomfield, L. S., Gottdenker, N. L., Gillespie, T. R., Torney, C. J., Dobson, A. P., Plowright, R. K. (2018). Pathogen spillover during land conversion. Ecology Letters, 21, 471-483. https://doi.org/10.1111/ele.12904

Fuentes, L., Poleo C. J., Díaz, L. 2010. Potencial depredación de la lechuza de campanario (Tyto alba Scopoli, 1769) sobre roedores en la Estación Experimental del INIA-Calabozo; Guárico; Venezuela. Memoria, 70, 107-117. http://saber.ucv.ve/ojs/index.php/rev_mem/issue/view/1915

Galetti, M., Dirzo, R. (2013). Ecological and evolutionary consequences of living in a defaunated world. Biological Conservation, 163, 1–6. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2013.04.020

Galetti, M., Guevara, R., Galbiati, L. A., Neves, C. L., Rodarte, R. R., Mendes, C. P. (2015a). Seed Predation by Rodents and Implications for Plant Recruitment in Defaunated Atlantic Forests. Biotropica, 47, 521–525. https://doi.org/10.1111/btp.12246

Galetti, M., Guevara, R., Neves, C., Rodarte, R., Bovendorp, R., Moreira, M., Hopkins, J., Yeakel, J. (2015b). Defaunation affects the populations and diets of rodents in Neotropical Rainforests. Biological Conservation, 190, 2-7. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2015.04.032

González, C. A. 2017. Dieta de la lechuza de campanario (Tyto alba) en Ocoyoacac, Estado de México. Huitzil, 18, 212-222. https://doi.org/10.28947/hrmo.2017.18.2.279

Griffin, R. K., Lewis, T. R., Tzanopoulos, J., Griffiths, R. A. (2025). Natural history traits influence winners and losers for herpetological communities in disturbed tropical habitats. Oecologia, 207, 52. https://doi.org/10.1007/s00442-025-05691-7

Han, B. A., Schmidt, J. P., Bowden, S. E., Drake, J. M. (2015). Rodent reservoirs of future zoonotic diseases. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 112, 7039–7044. https://doi.org/10.1073/pnas.1501598112

Haro, P., Trasviña, M. E., May, C. I., López, V. G., Monge, N. F., Herrera, R. C., Mercado, R. J., Villanueva, A. H., Waleckx, E. (2021). Historical Spatial Distribution of Zoonotic Diseases in Domestic, Synanthropic, and Wild Animals in the Mexican Territory of the Yucatan Peninsula. Journal of Tropical Medicine, 8699455. https://doi.org/10.1155/2021/8699455

Hernández, J. J. (1997). La alimentación de Tyto alba en la Ciénega de Chapala, Michoacán, México. En Homenaje al profesor Ticul Álvarez (157-174). Colección Científica. Instituto Nacional de Antropología e Historia.

Hernández, M. A., Mancina, C. (2011). La dieta de la lechuza (Tyto alba) (Aves: Strigiformes) en hábitats naturales y antropogénicos de la región central de Cuba. Revista Mexicana de Biodiversidad, 82, 217-226. https://doi.org/10.22201/ib.20078706e.2011.1.437

INEGI. (2023). Principales resultados del Censo de Población y Vivienda 2020: Campeche. Instituto Nacional de Estadística y Geografía. México. https://www.inegi.org.mx/contenidos/productos/prod_serv/contenidos/espanol/bvinegi/productos/nueva_estruc/702825198107.pdf

INEGI. (2024). México en Cifras: Nilchí, Campeche, Campeche (040020090). Instituto Nacional de Estadística y Geografía. México. https://www.inegi.org.mx/app/areasgeograficas/?ag=040020090

IPBES. (2020). Workshop Report on Biodiversity and Pandemics of the Intergovernmental Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. Intergovernmental Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (IPIBES). Bonn, Germany: IPBES Secretariat. https://doi.10.5281/zenodo.4147318

Jones, B. A., Grace, D., Kock, R., Alonso, S., Rushton, J., Said, M.Y., McKeever, D., Mutua, F., Young, J., McDermott, J., Pfeiffer, D. U. (2013). Zoonosis emergence linked to agricultural intensification and environmental change. Proceedings of the National Academy of Sciences, 110, 8399-8404. https://doi.10.1073/pnas.1208059110

Korschgen, L. J. (1980). Procedures for food-habits analyses. En Wildlife management techniques manual (13–127). 4th Ed. The Wildlife Society, Washington, D. C.

Lavariega, M. C., García, J., Martínez, Y.M., Camarillo, D., Hernández, T., Briones, S. M. (2016). Análisis de las presas de la Lechuza de Campanario (Tytonidae) en Oaxaca Central, México. Neotropical Biology and Conservation, 11, 24-30. https://doi.org/10.4013/nbc.2016.111.03

López, F. W. (1997). Algunas notas faunísticas del estudio de regurgitaciones de lechuza Tyto alba, en el sur del Valle de México. En Homenaje al profesor Ticul Álvarez (175-181). Colección Científica. Instituto Nacional de Antropología e Historia.

López, C. S., Tun, K. E., de la Cruz, R. H., Ibarra, C. C., Izeta, A. A., Pech, M. A., Mazariegos, H. C., Valdez, T. A., Ramsey, J. M. (2015). Landscape ecology of Trypanosoma cruzi in the southern Yucatan Peninsula. Acta Tropica, 151, 58-72. https://doi.org/10.1016/j.actatropica.2015.07.021

Lorenzo, M. C., Rioja, P, T., Carrillo, R. A., Bolaños, C. J., Sántiz, E. C., Navarrete, G. D. (2017). Enfermedades zoonóticas virales emergentes. Importancia ecológica y su evaluación en el sureste de México. Sociedad y Ambiente, 15, 131–146. https://doi.org/10.31840/sya.v0i15.1791

MC-GEC (2009). Programa de Ordenamiento Ecológico del Territorio del Municipio de Campeche 2009-2012. Municipio de Campeche. Gobierno del estado de Campeche. https://www.municipiocampeche.gob.mx/transparenciamc/pnt/op/76-2/4f/POET_MUNICIPIO_CAMPECHE.pdf

Magrini, L., Facure, K. G. (2008). Barn owl (Tyto alba) predation on small mammals and its role in the control of hantavirus natural reservoirs in a periurban area in southeastern Brazil. Brazilian Journal of Biology, 68, 733-740. https://doi.org/10.1590/S1519-69842008000400007

Marti, C.D., Bechard, M., Jacksic, F. M. (2007). Food habits. En Raptor Research and Management Techniques (129-152). Hancock House Pub Ltd, Blaine, Washington, U.S.A.

Molina, R., Lucientes, J., Bueno, R., De las Heras, E., Iriso, A. (2021). Cambio Climático y Enfermedades Trasmitidas por Vectores. Guía para profesionales.: Observatorio de Salud y Medio Ambiente de Andalucía OSMA. Dirección General de Salud Pública y Ordenación Farmacéutica. Granada, España.

Monés, A. (1968). Restos óseos de mamíferos contenidos en regurgitaciones de lechuza del estado de Oaxaca, México. Anales del Instituto de Biología Serie Zoología, 39, 169-172. https://anales.ib.unam.mx/index.php/SerZool/article/view/1652/1711

Monsalve B, S., Mattar V, S., González, M. (2009). Zoonosis transmitidas por animales silvestres y su impacto en las enfermedades emergentes y reemergentes. Revista MVZ Córdoba,14, 1762-1773. https://doi.org/10.21897/rmvz.361

Morse, S. S., Mazet, J. A., Woolhouse, M., Parrish, C. R., Carroll, D., Karesh, W. B., Zambrana, T. C., Lipkin, W. I., Daszak, P. (2012). Prediction and prevention of the next pandemic zoonosis. Lancet, 380, 1956–1965. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(12)61684-5

Napolitano, F. M., Ellio, W., Golden, K. R., Kinnaird, F. M., Prist, R. P., Valdujo, P., Vale, M. (2021). Drivers and causes of zoonotic diseases: an overview. PARKS, 27, 15-24. https://doi.10.2305/IUCN.CH.2020.PARKS-27-SIMNF.en

Ostfeld, R. S., Holt, R. D. (2004). Are predators good for your health? Evaluating evidence for top-down regulation of zoonotic disease reservoirs. Frontiers in Ecology and the Environment, 2, 13-20. https://doi.org/10.1890/1540-9295(2004)002[0013:APGFYH]2.0.CO;2

Palomo, A. E., Rodríguez, L. C., Ibarra, L. M., Aguilar, D. M., Dzul, R. K., Ibarra, C. C. (2024). New records of rodent hosts for hard ticks in tropical forests of Yucatán, México: Implications for tick-borne diseases in human-modified landscapes. THERYA NOTES, 5, 124-132. https://doi.10.12933/therya_notes-24-160

Panti, M. J., Torres, C. M., Hernández, B. S., Dzul, R. K., Zavala, C. J., López, A. K., Tello, M. R. (2015). Detection of Rickettsia felis in Wild Mammals from Three Municipalities in Yucatan, Mexico. EcoHealth, 12, 523–527. https://doi.org/10.1007/s10393-014-1003-2

Panti, M. J., Andrade, R. R., Gurubel, G. Y., Palomo, A. E., Sodá, T. L., Meza, S. J., Ramírez, S, M., Dumonteil, E., Vidal, M. V., Machaín, W. C., De Oliveira, D., Reis, M. G., Torres, C. M., Robles, M. R., Hernández, B. S., Costa, F. (2017). A survey of zoonotic pathogens carried by house mouse and black rat populations in Yucatan, Mexico. Epidemiology and infection,145, 2287–2295. https://doi.org/10.1017/S0950268817001352

Peniche, L. G., Dzul, R. K., Pérez, O. C., Zavala, C. J. (2015). Rickettsia typhi in rodents and R. felis in fleas in Yucatán as a possible causal agent of undefined febrile cases. Revista do Instituto de Medicina Tropical de Sao Paulo, 57, 129–132. https://doi.org/10.1590/S0036-46652015000200005

Platt, S.G., Rainwater, T.R., Leavitt, D.J., Miller, S.M. (2009). Diet of barn owls (Tyto alba) in Northern Belize. The Southwestern Naturalist, 54, 104-107. https://doi.org/10.1894/MH-43.1

Ramírez, P. J., Sánchez, C. (1972). Regurgitaciones de lechuza, procedentes de la cueva del cañon del zopilote, Guerrero, Mexico. Sociedad Mexicana de Historia Natural, 33, 107-112.

Rodríguez, R. J., Rodríguez, M. Á., Sánchez, C. R., Hernández, E. J. (2020). Molecular Detection of Leptospira interrogans and Borrelia burgdorferi in Wild Rodents from Mexico. Vector borne and zoonotic diseases, 20, 860–863. https://doi.org/10.1089/vbz.2019.2600

Sabo, B. A., Laybourne, R. C. (1994). Preparation of avian material recovered from pellets and as prey remains. Journal of Raptor Research, 28, 192-193. https://digitalcommons.usf.edu/jrr/vol28/iss3/12

Santos, M. A., Alfaro, A. (2009). Mammalian prey of Barn Owl (Tyto alba) in southesastern Oaxaca, México. Acta Zoológica Mexicana (n.s.), 25, 143–149. https://doi.org/10.21829/azm.2009.251606

Schulte, F. F., Stuckey, M. J., Aguilar, S. A., Moreno, S. H., Gálvez, R. G., Salas, R. M., Arechiga, C. N., Overgaauw, P. A., Kasten, R. W., Chomel, B. B. (2016). Identification of Bartonella Species Isolated from Rodents from Yucatan, Mexico, and Isolation of Bartonella vinsonii subsp. yucatanensis subsp. nov. Vector borne and zoonotic diseases, 16, 636–642. https://doi.org/10.1089/vbz.2016.1981

Seddon, P. J., Griffiths, C. J., Soorae, P. S., Armstrong, D. P. (2014). Reversing defaunation: restoring species in a changing world. Science, 345, 406–412. https://doi.org/10.1126/science.1251818

Solís, H. A., Rodríguez, R. I., Esteve, M. D., Villegas, P. S. (2016). Prevalencia de Borrelia burgdorferi sensu lato en roedores sinantrópicos de dos comunidades rurales de Yucatán, México. Biomédica, 36, 109–117. https://doi.org/10.7705/biomedica.v36i3.3139

Suárez, L., Asunción, M., Rivera, L., Pratesi, I., Galaverni, M., Antonelli, M. (2020). Pérdida de naturaleza y pandemias. Un planeta sano por la salud de la humanidad. WWF-World Wide Fund For Nature. Madrid, España. https://wwfes.awsassets.panda.org/downloads/informe_perdida_de_naturaleza_y_pandemias__actualizacion_junio_de_2020.pdf

Tabarelli, M., Peres, C., Melo, F. (2012). The few winners and many losers paradigm revisited: emerging prospects for tropical forest biodiversity. Biological Conservation, 155, 136–140. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2012.06.020

Torres, C. M., Gutiérrez, R. E., Hernández, B. S., Peláez, S. R., Agudelo, F. P., Cordero, L., Puerto, F.I. (2014). First molecular evidence of Leptospira spp. in synanthropic rodents captured in Yucatan, Mexico. Revue de Médecine Vétérinaire, 7, 213–218. https://doi.org/10.1016/j.apjtm.2016.01.018

Torres, C. M., Medina, E. D., Panti, M. J., Hernández, B. S., Noh, P. H., Gorocica, Y. A., Gutiérrez, R. E., Zavala, C. J., Puerto, F. I. (2016). First molecular evidence of Toxoplasma gondii in synanthropic rodents (Mus musculus and Rattus rattus) captured in Yucatan, Mexico. Revue de Médecine Vétérinaire, 169, 250–255. https://doi.10.4314/ovj.v6i1.8

Torres, C. M., Poot, P. M., Moguel, L. C., Reyes, H. B., Panti, M. A., Noh, P. H., Hernández, B. S., Medina, E. N., Puerto, F. I. (2017). Detección molecular de Flavivirus en sueros sanguíneos de roedores capturados en Yucatán, México. Revista de Investigaciones Veterinarias del Perú, 28, 431-438. https://doi.org/10.15381/rivep.v28i2.12053

Torres, C. M., Cruz, C. B., Medina, P. R., Reyes, H. B., Moguel, L. C., Medina, R., Ortiz, E. J., Arcila, F. W., López, Á. A., Noh, P. H., Panti, M. J., Rodríguez, V. I., Puerto, F. I. (2018a). Detección molecular de leptospiras patógenas en roedores sinantrópicos y silvestres capturados en Yucatán, México. Biomédica, 38, 51–58.

Torres, C. M., Martínez, O. D., Panti, M. J., Koyoc, C. E., López, Á. K., Dzul, R. K., Zavala, C. J., Chablé, S. J., Manrique, S. P. (2018b). Rickettsia typhi en roedores de una comunidad con antecedentes de tifo murino, de Yucatán, México. Revista MVZ Córdoba. 23:6974–6980. https://doi.10.21897/rmvz.1420

Van Wynsberghe, N. R., Canto, L. S., Damián, C. A., Itzá, O. M., Andrade, N. F. (2000). Retention of Leishmania (Leishmania) mexicana in naturally infected rodents from the State of Campeche, Mexico. Memorias do Instituto Oswaldo Cruz, 95, 595–600. https://doi.org/10.1590/s0074-02762000000500001

Vásquez, A. B., Nivelo, V. C., Picon, P. Armijos, M., Vasquez, C., Astudillo, P. (2018). La Lechuza Campanaria Tyto alba (Strigiformes: Tytonidae) como regulador de plagas en un ecosistema urbano altoandino en el sur del Ecuador. ACI Avances en Ciencias e Ingenierías, 10(16):42–71. https://doi.org/10.18272/aci.v9i15.757

WWF (2024). Informe Planeta Vivo 2024. Un sistema en peligro. World Wide Fund for Nature (WWF). Gland, Suiza. https://wwflpr.awsassets.panda.org/downloads/informe-planeta-vivo-2024-wwf-esp.pdf

Young, H. S., Dirzo, R., Helgen, K. M., McCauley, D. J., Billeter, S. A., Kosoy, M. Y., Osikowicz, L. M., Salkeld, D. J., Young, T. P., Dittmar, K. (2014). Declines in large wildlife increase landscape-level prevalence of rodent-borne disease in Africa. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 111, 7036–7041. https://doi.org/10.1073/pnas.1404958111

Zarza, V. H., Cortés, J. (2004). Restos óseos de mamíferos en egagrópilas de Tito alba al norte del Valle de México. Revista Mexicana de Mastozoología (Nueva Época), 8, 50–52. https://doi.org/10.22201/ie.20074484e.2004.8.1.184

Importancia de la lechuza americana (Tyto furcata) en la depredación de roedores con posible potencial zoonótico en un paisaje rural de Campeche, México

Publicado

2025-11-18

Como Citar

Retana Guiascón, O. G., Panti May, J. A., Pimienta Díaz, V. K. ., & González Pérez, J. M. . (2025). Importancia de la lechuza americana (Tyto furcata) en la depredación de roedores con posible potencial zoonótico en un paisaje rural de Campeche, México. Acta Zoológica Lilloana, 775–793. https://doi.org/10.30550/j.azl/2256
سرور مجازی ایران

Edição

Seção

Artigos
فروشگاه اینترنتی ویزای استارتاپ luxury gifts سرور مجازی بایننس